در عکاسی دیجیتال، فایل های الکترونیکی جایگزین فیلم و حتی در موارد زیادی جایگزین عکس های کاغذی شده است. اطلاعات هر تصویر به شکل دیجیتال و در قالب فورمت خاصی تولید و یا ذخیره می گردد. یکی از سوالاتی که همیشه در کلاس های آموزش عکاسی برای هنرجویان مطرح می شود این است که از چه فورمتی برای ذخیره و ارائه عکس استفاده کنند. در این مقاله سعی شده است که ضمن معرفی شایع ترین فورمت های مورد استفاده در عکاسی، تا حدودی به سوال مذکور پاسخ داده شود.
قبل از بررسی فورمت های شایع تصاویر، مختصری در مورد مفهوم فشرده سازی تصویر مطالبی بیان خواهد شد.
فشرده سازی فایل تصویر
وقتی که شما با دوربین عکاسی، تصویری را ثبت می کند، دوربین آن را در حافظه خود ذخیره می نماید و برای اینکه تعداد بیشتری عکس ذخیره گردد، عکس ها را فشرده می کند. بنابراین فشرده سازی تصویر (Image Compression) به معنی کوچک کردن اندازه فایل تصویر است تا بتوان در فضای کمتری آن را ذخیره کرد و یا بتوان آن را به علت کوچک تر شدن اندازه ، سریعتر جابجا نمود.
بطور کلی فشرده سازی تصویر به دو گونه انجام می شود:
الف) فشرده سازی بدون از دست رفتن اطلاعات تصویر (Lossless)
ب) فشرده سازی با ازدست رفتن مقداری از اطلاعات تصویر (Lossy)
روش فشرده سازی بدون از دست رفتن اطلاعات برای ذخیره سازی (Archive) تصاویر مناسب است زیرا اطلاعات موجود در فایل کاهش نمی یابد و کیفیت تصویر تماما حفظ می شود.
در روش های فشرده سازی کاهنده اطلاعات، حجم فایل و کیفیت آن کاهش می یابد. این وضعیت برای انتقال سریع تصویر، ارائه در رسانه های مختلف یا شبکه های اینترنتی که عموما نیازی به کیفیت های بالای تصویری ندارند بکار می رود.
بعضی از فورمت هایی که در ادامه توضیح داده خواهد شد، برای فشرده سازی تصاویر استفاده می شوند و بعضا کاربردهای خاصی دارند که در جای خود به آنها اشاره خواهد شد. بعضی فورمت ها نیز قابلیت فشرده سازی ندارند و کاربرد آنها برای حفظ و انتقال همه اطلاعات مربوط به تصاویر است.
با افزایش فشرده سازی تصویر، حجم فایل کوچکتر می شود و همزمان کیفیت تصویر نیز کاهش می یابد.
شایعترین فورمت تصویر (Image Formats)
دوربین های عکاسی دیجیتال می توانند تصاویر گرفته شده را فقط در قالب فورمت های خاصی که برای آنها تعریف شده است ثبت نمایند. تقریبا کلیه دوربین ها قادر به ثبت تصویر در فورمت JPEG می باشند. اکثر دوربین های دیجیتال جدیدتر نیز علاوه بر آن می توانند اطلاعات خام تصویر را در فایل ویژه ای که تحت عنوان خام یا RAW گفته می شود ذخیره نمایند. البته در دوربین های خاصی نیز ممکن است تصاویر در فورمت های دیگر همچون TIFFثبت شوند.
تصاویر دیجیتال در جاهای مختلف با فورمت های گوناگونی ارائه می شوند. شاید بالغ بر بیست نوع فورمت وجود دارد که در تصاویر دیجیتال مورد استفاده قرار می گیرند. انتخاب فورمت صحیح برای کاربردی که مورد نظر است بسیار اهمیت دارد.
در عکاسی دیجیتال استفاده از بعضی انواع فورمت ها شایع تر است
فورمت خام یا RAW
فورمت RAW در خیلی از دوربین های دیجیتال قابل دستیابی می باشد و در واقع یک فایل خام از کلیه اطلاعات عکس است که دوربین عکاسی ثبت نموده است.
لازم است فایل های RAW توسط یک نرم افزار ویرایش عکس آماده سازی شوند. بنابراین برای استفاده از این نوع فورمت لازم است فرد توانایی استفاده از نرم افزارهای مربوطه را داشته باشد.
حجم این نوع فایل ها زیاد است و فضای زیادتری از حافظه دوربین را اشغال می کند. عکاسان حرفه ای از این نوع فایل استفاده می کنند به این علت که می توانند از حداکثر کیفیت تصویر استفاده کرده و بدون نگرانی از کاهش کیفیت آن، اقدام به ویرایش آن نمایند.
در دوربین های عکاسی دیجیتال بیشترین کیفیت عکس با استفاده از فورمت RAW قابل دستیابی می باشد.
چند نمونه پسوند مربوط به فورمت RAW در دوربین های عکاسی مختلف
فورمت DNG
سازندگان دوربین عکاسی عموما فورمت خام (RAW) اختصاصی خود را تولید می کنند که فقط در همان دوربین ها یا نرم افزارهایی که آنها را پشتیبانی می کند قابل خواندن و ویرایش می باشند. این موضوع می تواند موجب محدودیت در خواندن فایل ها و ذخیره بلند مدت آنها شود. به منظور هماهنگ سازی بین فورمت های خام موجود، در سال 2004 میلادی شرکت ادوبی (Adobe) یک فایل خام به نام DNG تولید کرد تا در همه نرم افزارها به عنوان یک فایل خام مشترک قابل استفاده باشد و بتوان اطلاعات فایل های خام اختصاصی را در قالب آن ذخیره نمود.
فایل DNG معمولا در حدود 15 تا 20 درصد کم حجم تر از فایل RAW مشابه خود می باشد، بدون اینکه هیچ داده ای را حذف کرده باشد.
با این وجود بسیاری از تولید کنندگان دوربین از این کار استقبال نکردند و هنوز بسیاری از دوربین های عکاسی، این نوع فایل را تولید نمی کنند و اگر کسی تمایل به ایجاد آن داشته باشد باید فایل RAW دوربین را از طریق یک نرم افزار مناسب به فورمت DNG تبدیل نماید.
فورمت JPEG
فورمت JPEG یک فورمت فشرده استاندارد است که توسط اکثر برنامه های نرم افزاری قابلیت نمایش دارد. تقریبا همه دوربین های دیجیتال فایل خروجی JPEG دارند. حتی خیلی از آنها قابلیت ثبت عکس با فورمت JPEG را با سطوح کیفیتی مختلف دارا می باشند.
از این فورمت می توان برای ارائه عکس در شبکه های اجتماعی، نمایش عمومی، استفاده در نشریات و چاپ نیز استفاده نمود زیرا عموما سیستم‌ها و برنامه‌های مورد استفاده، آن را پشتیبانی می کنند.
به علت فشرده سازی اطلاعات در این نوع فایل‌ها مقداری از جزئیات و کیفیت تصویر از بین می رود. میزان فشرده سازی اطلاعات اولیه عکس در فورمت JPEG در حدود 10:1 تا 20:1 است. اصولا این فورمت مناسب ویرایش در نرم افزارهای ویرایش عکس نمی باشد.
در دوربین ها معمولا امکان انتخاب سطوح مختلف کیفیتی برای JPEG وجود دارد. بالاترین کیفیت، کمترین فشرده سازی را داراست.
فایل JPEG مناطق شفاف (Transparency) را پشتیبانی نمی کند و امکان ایجاد تصاویری که بخش هایی از آنها شفاف یا ترانسپرنت است وجود نخواهد داشت.
حجم فایل JPEGکوچک است و در یک فضای دیجیتالی محدود، امکان ذخیره سازی فایلهای بیشتری فراهم می کند.
فورمت JPEG تا 24 بیت (یا 16 میلیون) رنگ را می تواند پوشش دهد و مناسب برای استفاده در شبکه های اجتماعی، آلبوم های عکس و چاپ های کوچک می باشد.
فورمت TIFF
فورمت TIFF بسیار انعطاف پذیر است و با اکثر برنامه های گرافیکی سازگار می باشد. این فورمت طیف گسترده ای از رنگ ها را پوشش می دهد.
فورمت TIFF مناسب ترین شکل ذخیره سازی برای فایل های تصویری است و معمولا چاپ های بزرگ و با کیفیت از عکس، با این فورمت انجام می شود. چاپخانه ها معمولا متقاضی این نوع فایل هستند.
همچنین فورمت TIFF قابلیت استفاده در اکثر نرم افزارهای ویرایش عکس را داراست. اکثر سیستم های رنگی همچون RGB، CMYK، Lab و Indexed Color را پوشش می دهد و توانایی ایجاد تصاویری که دارای عناصر شفاف (Transparent) هستند را نیز دارد.
لایه های فوتوشاپ در فورمت TIFF قابل ذخیره شدن هستند. در این موارد اندازه فایل می تواند بسیار حجیم شود. توانایی ذخیره اطلاعات در فایل TIFF بسیار بالاست. گاهی بزرگی فایل های با فورمت TIFF مشکلاتی نیز به همراه دارد از جمله افزایش زمان بارگذاری آن در هنگام مشاهده یا ویرایش و همچنین حجم بالایی از فضای دیسک که در هنگام ذخیره کردن اشغال می نماید.
این فورمت برای نمایش تصاویر در شبکه های اجتماعی و وب مناسب نمی باشد، زیرا علاوه بر اینکه معمولا اندازه آن بزرگ است، هر سایت یا شبکه ای نیز قادر به نمایش درست آن نخواهد بود. فورمت TIFF مناسب ترین نوع فایل برای ذخیره (Archive) و چاپ (Print) تصاویر با کیفیت بالا می باشد.
پسوند فایل های RAW ، DNG ، JPEG و TIFF
فورمت PSD
فورمت PSD یک فورمت اختصاصی برای نرم افزار فوتوشاپ (Photoshop) است و با سایر برنامه های شرکت ادوبی (مثل Illustrator ، InDesign ، Premiere، After Effects ) سازگاری دارد. فورمت PSD به عنوان پیش فرض در ذخیره فایل های خروجی فوتوشاپ بکار می رود.
در این فورمت می توان کلیه لایه ها و فعالیتهای ویرایشی که در فوتوشاپ بر روی عکس انجام گرفته است را ثبت کرد. فورمت PSD برای ویرایش مجدد عکس نیز مناسب است و می توان آن را به راحتی به هر فورمت دیگری تبدیل نمود.
فورمت PSD برای به اشتراک گذاری مناسب نمی باشد، زیرا فقط در فوتوشاپ یا سایر برنامه های شرکت ادوبی قابل باز شدن است.
استفاده از این فورمت بیشتر در هنگامی که بر روی تصویر کار می کنید مناسب است. در این حالت می توانید به راحتی به آن مراجعه و ویرایش تصویر را ادامه دهید.
فورمت PNG
با فورمت PNG می توان عکس را بدون از دست رفتن کیفیت تصویر، ذخیره نمود. از ابتدا فورمت PNG برای استفاده در شبکه (Web) طراحی شد ولی در مواقعی که لازم است عناصر شفاف (Transparent) در فورمت عکس موجود باشد، بسیار مناسب است .
فایل PNG اصولا حجیم و بزرگ است و در مواقعی که در تصویر نیازی به عناصر شفاف ندارید، برای استفاده در صفحات وب (web) مناسب نمی باشد و استفاده زیاد از آنها موجب کندی شبکه و مصرف بیش از حد پهنای باند (Bandwidth) خواهد شد.
فورمت PNG حداکثر 256 رنگ را پوشش می دهد و برای چاپ (Print) نیز مناسب نمی باشد.
فورمت GIF
فورمت GIF یک فورمت بسیار فشرده است که اختصاصا برای اینترنت طراحی شده است تا به علت حجم بسیار کوچکش، بتوان آن را به سرعت انتقال داد. در صفحات وب که گرافیک کمی لازم است کاربرد دارد و یک فورمت مورد توجه در اینترنت می باشد.
کیفیت تصاویر در این فورمت بسیار پایین است. اگر عکسی که از نظر رنگی کیفیت بالایی داشته باشد را به فورمت GIF تبدیل کنید، با کاهش طیف رنگی به 256 رنگ یا کمتر، عملا بیشتر کیفیت رنگی را حذف نموده‌اید زیرا فایل GIF فقط می تواند حداکثر 256 رنگ ( 8 بیت) را پوشش دهد.
در فورمت GIF امکان نمایش تصاویر متحرک با حجم و کیفیت پایین وجود دارد. همچنین می تواند عناصر شفاف (Transparency) را پوشش دهد.
فورمت GIF برای تهیه عکس های با کیفیت بالا اصلا مناسب نمی باشد. بیشترین کاربرد آن برای انتقال تصاویر متحرک ، نمودارها، لوگوها و تصاویر با کیفیت پایین در شبکه و اینترنت است.
فورمت BMP
فورمت BMP در ابتدا توسط شرکت مایکروسافت و برای استفاده در ویندوز ساخته شد. حجم فایل های BMP بزرگ هستند و اطلاعات رنگی را بدون هیچگونه فشرده سازی در خود ذخیره می کنند. تصاویر با فورمت BMP غنی از رنگ می باشند. گاهی به آنها فورمت رنگی (Paint Format) نیز می گویند.
فورمت BMP برای چاپ عکس مناسب است. این فورمت خیلی پرطرفدار نیست و قابلیت فشرده سازی خوبی هم ندارد. به علت بزرگی اندازه فایلهای BMP ، برای صفحات وب و اینترنت مناسب نمی باشد و اصولا مزیت خاصی نسبت به سایر فورمت های تصویری ندارد.
پسوند فایل های PSD ، PNG ، GIF و BMP
عکاسان حرفه ای چه نوع فورمتی را بکار می برند؟
انتخاب فورمت عکس توسط عکاسان مختلف بر اساس نوع استفاده آن انجام می پذیرد.
هنگامی که تصاویر در فورمت JPEG گرفته می شود، تصویر مقداری از کیفیت خود را از دست می دهد. با هر بار ویرایش فایل های JPEG ، در هنگام ذخیره سازی مجدد، مقداری دیگر نیز از کیفیت آن کاهش خواهد یافت. به عبارتی این نوع فورمت برای کارهای ویرایش حرفه ای عکس مناسب نمی باشد.
عکاسان حرفه ای معمولا عکس های خود را با فورمت خام (RAW) ثبت می‌کنند. بعضی از آنها فایل خام را به فورمت DNG تبدیل کرده و سپس آن را ویرایش و ذخیره می نمایند.
توصیه می شود تصاویر RAW پس از ویرایش، در فورمت TIFF ذخیره و آرشیو شوند. با هربار بازکردن تصویری با فورمت TIFF و سپس ویرایش آن، مجددا آن را با فورمت TIFF ذخیره کنید. در این حالت کیفیت تصویر کاهش نخواهد یافت.
البته برخی افراد که با فوتوشاپ کار می کنند و خصوصا کار ویرایش عکس را در چندین مرحله انجام می دهند، در حین اجرای کار تمایل دارند فایل خود را در فورمت PSD که فورمت اختصاصی فوتوشاپ است ذخیره کنند و در آخر ، تصویر نهایی را با فورمت TIFF ذخیره نمایند.
برخی از عکاسان نیز علاوه بر فایل های ویرایش شده، اصل فایل خام (RAW) اولیه را نیز نگهداری و آرشیو می نمایند، که البته این کار معمولا نیاز به حجم بالایی از حافظه دیجیتال (Hard Disk Drive) خواهد داشت.
توجه داشته باشید اگر فایل خود را در فورمت TIFF همراه با لایه های آن ذخیره کنید، حجم آن خیلی زیاد می شود. در صورتیکه بخواهید فایل TIFF شما از حجم مناسب تری برخوردار باشد، بایستی آن را به صورت بدون لایه ذخیره نمایید.
برای چاپ (Print) عکس نیز فورمت TIFF را بکار می برند. این فورمت به عنوان فورمت استاندارد برای چاپ شناخته شده است. همچنین بعضی عکاسان قبل از انجام چاپ عکس، سیستم رنگی عکس را که RGB است به سیستم رنگی CMYK تبدیل می کنند. این سیستم در صنعت چاپ کاربرد دارد. RGB برای دیدن عکس در مونیتور مناسب است زیرا مونیتور نیز از همین سیستم رنگی استفاده می کند. ولی برای اینکه رنگ های مورد نظر در هنگام چاپ همانطور که در عکس دیده می شود ایجاد گردند، سیستم رنگی CMYK نتیجه خیلی بهتری خواهد داد.
برای نمایش عکس های دیجیتال معمولا از فایل JPEG استفاده می‌کنند. تصاویر با اندازه کوچک که در شبکه ها و اینترنت استفاده می‌شود معمولا از فشرده سازی بیشتری در فایل های JPEG برخوردار می‌باشند تا حجم فایل کاهش یافته و سریعتر بارگذاری شود. در این موارد اگر دقت کنید می توانید با حداقل کاهش در کیفیت تصویر، حجم فایل را به کمترین حالت خود برسانید.
برای استفاده عکس در شبکه و اینترنت، علاوه بر JPEG از فورمت GIF و گاهی PNG نیز استفاده می شود.
در مثال زیر تصویر توت فرنگی با یک اندازه ثابت در فورمت JPEG و با دو سطح فشردگی ذخیره شده است. علی رغم اینکه حجم تصویر سمت راست نزدیک به چهار برابر کوچکتر است، کاهش کیفیت شدیدی نسبت به تصویر سمت چپ دیده نمی شود.
تصویر توت فرنگی در فورمت JPEG با اندازه یکسان و در دو سطح فشردگی مختلف
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تالیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1398/10/7
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_Michael Archambault (2015). 5 Common File Types in Photography and When You Should Use Each One. Retrieve from https://petapixel.com on Dec 10.
2_Kav Dadfart (2017). Understanding all the Different Image File Formats. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Dec 10.
3_Webdesigner Edit team (2016). Understanding the Most Popular Image File Types and Formats.Retrieve from https://1stwebdesigner.com on Dec 11.
4_James David (2011). An Introduction to Photo File Formats.Retrieve from https://photography.tutsplus.com on Dec 12.
5_Editors (2017). Image File Formats: Understanding Digital Photo File Formats. Retrieve from www.exposureguide.com on Dec 12.
6_Devon Higgins (2019). Differences Between Image File Formats (RAW, DNG, TIFF, GIF, PNG, JPEG). Retrieve from www.photoup.net on Jul 13.
7_Sam Lundquist (2016). Image file formats: everything you’ve ever wanted to know. Retrieve from https://99designs.com on Dec 14.