هر چه با امکانات و مشخصات دوربین و لنزهای خود بیشتر آشنا باشید، دستیابی به تصاویر شارپ تر و با کیفیت تر بیشتر ممکن می گردد. یکی از این موارد که در آموزش عکاسی به آن پرداخته می شود، نقطه مطلوب لنز (Lens Sweet Spot) است بطوریکه با بکارگیری آن می توانید از بالاترین کیفیت اپتیکی لنز خود استفاده کنید.
استفاده از نقطه مطلوب لنز یکی از عوامل موثر برای بدست آوردن شارپ ترین تصویر ممکن است.
نقطه مطلوب لنز چیست؟
توانایی یک لنز در تفکیک و وضوح جزئیات تصویر سوژه، در اندازه خاصی از روزنه دیافراگم (Aperture) نشان دهنده میزان شارپ بودن آن لنز است. در هنگام مقایسه دو لنز مختلف، لنزی که در یک دیافراگم خاص قابلیت وضوح بیشتری داشته باشد، شارپ تر در نظر گرفته می شود.
شارپ بودن لنز نباید با تفکیک پذیری سنسور (Sensor Resolution) اشتباه شود. بدون توجه به قدرت وضوح لنز (Lens Sharpness) ، سنسور بر اساس ساختار خود، اندازه تفکیک پذیری مشخصی را ارائه می دهد. هر چه لنز شارپ تر باشد، جزئیات بیشتری از سوژه را بر روی سنسور تشکیل می دهد و در نتیجه کیفیت بالاتری از تصویر ایجاد می شود.
مقدار وضوح و شارپ بودن یک لنز در اندازه های مختلف روزنه دیافراگم متفاوت است. از نظر تعریف، نقطه مطلوب لنز (Lens Sweet Spot) به اندازه ای از روزنه دیافراگم گفته می شود که تصاویر ثبت شده با آن لنز، از نظر وضوح و کنتراست در بالاترین سطح ممکن باشد.
البته در ترجمه های فارسی، "نقطه مطلوب لنز" تحت عنوان "نقطه بهینه" یا حتی "نقطه طلایی لنز" نیز خوانده شده است. این اندازه روزنه دیافراگم برای هر لنز متفاوت می باشد و همانطور که قبلا اشاره شد ارتباطی با مگاپیکسل سنسور ندارد.
اصولا در لنزها، در حالت های بازترین و بسته ترین اندازه روزنه دیافراگم، بیشترین وضوح تصویر بدست نمی آید، بلکه بالاترین کیفیت در محدوده های میانی روزنه دیافراگم است.
در لنزها میزان تفکیک پذیری جزئیات تصویر در نواحی مرکزی عدسی های اپتیکی موجود در آنها بیشتر از نواحی کناری و حاشیه تر عدسی ها می باشد. به همین علت وقتی که روزنه دیافراگم در حداکثر اندازه خود تنظیم می شود، از مجموع نواحی مرکزی و حاشیه ای عدسی های لنز استفاده می گردد، بنابراین وضوح تصویر و میزان تفکیک پذیری آن کمتر از زمانی است که دیافراگم بسته تر است و فقط از نواحی مرکزی عدسی ها استفاده می شود.
همانطور که در نمودار زیر مشاهده می کنید، اگر از واحد جفت خط در میلیمتر (LP/mm) برای اندازه گیری تفکیک پذیری لنز استفاده شود، تفکیک پذیری لنز در اندازه خاصی از دیافراگم در نواحی مرکزی و حاشیه ای به حداکثر می رسد. این نقطه همان نقطه مطلوب لنز است.
برای مطالعه بیشتر در خصوص واحد جفت خط در میلیمتر (LP/mm) می توانید به مقاله " بررسی کیفیت لنز ها با استفاده از نمودار MTF" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
در این نمودار که مربوط به یک لنز خاص است، در محدوده دیافراگم f/11 بیشترین تفکیک پذیری دیده می شود. (منبع: وب سایت Shutterbug )
وقتی که در حال تنظیم نوردهی (Exposure) دوربین هستید، با بستن روزنه دیافراگم و استفاده از اندازه های کوچکتر آن مثل f:16 یا f:22 می توان به عمق میدان های بزرگتر دست یافت و از این طریق میزان وضوح تصویر در محدوده بزرگ تری از عمق صحنه فراهم می شود، ولی این به معنی آن نیست که بالاترین وضوح تصویر حاصل شده است. عموما در هنگام استفاده از اندازه های کوچک روزنه دیافراگم ممکن است پدیده پراش نوری (Lens Diffraction) در لنز اتفاق افتد و در نتیجه شارپی و وضوح تصویر کاهش یابد.
برای مطالعه بیشتر در این خصوص می توانید به مقاله "پراش نوری لنز" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
برخی تصور می کنند که در لنزهای سریع با اندازه f مثلا 1:1.2 ، 1:1.8 یا 1:2.8 در حالتی که بازترین اندازه روزنه دیافراگم را استفاده کنند بیشترین کیفیت تصویر حاصل می شود. ولی این تصور اشتباه است. در بسیاری لنزها در حالت بازترین اندازه روزنه دیافراگم، علاوه بر کاهش وضوح تصویر در کناره های لنز، پدیده کج نمایی رنگی و کروی (Spherical and Chromatic Aberration) نیز ایجاد می شود که می تواند از حداکثر شارپی و وضوح تصویر بکاهد.
برای مطالعه بیشتر در این خصوص می توانید به مقاله " کج نمایی رنگی (Chromatic Aberration)" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
نمودار مقایسه کیفیت تصویر در اندازه های مختلف روزنه دیافراگم بر اساس پدیده پراش نوری و کج نمایی رنگی و کروی (منبع: کتاب Mastering Digital Photography )
سریع بودن لنز مزایای زیادی دارد، ولی همچون سایر لنزها، نقطه مطلوب لنز که بیشترین وضوح تصویر در آن حاصل می گردد، در اندازه های میانی دیافراگم قرار دارد. این موضوع برای دوربین های فول فریم و همچنین کراپ سنسور صادق است.
در محدوده نقطه مطلوب لنز که بیشترین وضوح وجود دارد، امکان ایجاد کج نمایی رنگی(Chromatic Aberration) و نیز پراش نوری (Lens Diffraction) در کمترین میزان خود است.
همه لنزها به صورت یکسان در اندازه های مختلف دیافراگم، شارپی یکسانی ارائه نمی دهند. حتی در یک لنز زوم، در فواصل کانونی مختلف، میزان حداکثر وضوح و شارپی در اندازه ثابتی از روزنه دیافراگم بدست نمی آید. به عبارتی نقطه مطلوب لنز در فواصل کانونی مختلف، کمی متفاوت است.
همانطور که در تصاویر بعدی ملاحظه می کنید، نقطه مطلوب لنز در یک لنز زوم کانن با فاصله کانونی 70mm ـ 24 مورد بررسی قرار گرفته است. در دو تصویر اول از وایدترین حالت لنز یعنی فاصله کانونی 24mm و در دو تصویر بعدی، از بلندترین فاصله کانونی لنز یعنی 70mm استفاده شده است و نقطه مطلوب لنز در این دو فاصله کانونی، مختصری با یکدیگر متفاوت می باشد.
تعیین نقطه مطلوب برای لنز Canon EF 24-70mm f/2.8L II USM در حالتی که فاصله کانونی آن بر روی 24mm تنظیم شده است.
تعیین نقطه مطلوب برای لنز Canon EF 24-70mm f/2.8L II USM در حالتی که فاصله کانونی آن بر روی 70mm تنظیم شده است.
نقطه مطلوب لنز در لنزهای با کیفیت بالاتر نسبت به لنزهای استاندارد می تواند در اندازه های کوچکتری از روزنه دیافراگم اتفاق افتد. به عنوان مثال در یک لنز تک کانونی (پرایم) با حداکثر اندازه روزنه دیافراگم 2.8 ، نقطه مطلوب لنز حدود f/6.3 می باشد در حالیکه در یک لنز استاندارد با حداکثر اندازه دیافراگم 2.8 ، نقطه مطلوب لنز f/8 است.
نحوه یافتن نقطه مطلوب لنز
نقل قول مشهور در بین بیشتر عکاسان این است که نقطه مطلوب لنز (Lens Sweet Spot) در عموم لنزها در اندازه های میانی دیافراگم یعنی در حدود فاصله f/7.1 تا f/11قرار دارد. اگر چه برخی عکاسان این موضوع را قبول ندارند و عقیده دارند که بایستی برای هر لنز بطور جداگانه نقطه مطلوب لنز را پیدا نمود.
یک روش سرانگشتی برای یافتن نقطه مطلوب لنز وجود دارد، به این صورت که اگر روزنه دیافراگم را به اندازه دو یا سه گام (f-stop) نسبت به حداکثر اندازه آن ببندید، به نقطه مطلوب لنز بطور تقریبی دست خواهید یافت.
مثلا اگر حداکثر اندازه روزنه دیافراگم لنز شما 1:4 است، نقطه مطلوب لنز عددی بین f/8 تا f/11 می باشد، یا در لنزی با f معادل 1:2.8 ، نقطه تقریبی مطلوب لنز بین f/5.6 تا f/8 خواهد بود. این محاسبه ساده در بیشتر لنزهای مورد استفاده شما صدق خواهد کرد.
نقطه مطلوب لنز در عموم لنزها در محدوده اندازه های میانی روزنه دیافراگم قرار دارد.
برای یافتن نقطه مطلوب لنز می توانید از روش دقیق تری نیز استفاده کنید. برای این کار دوربین خود را بر روی یک سه پایه نصب کرده و یک کادر مشخص از صحنه مقابل دوربین تنظیم کنید.
حالت دوربین را بر روی اولویت دیافراگم قرار دهید (حالت Av در کانن و حالت A در نیکون و سایر برندها) و اندازه روزنه دیافراگم را بر روی بازترین اندازه آن تنظیم نمایید و یک عکس بگیرید.
سپس با کوچک تر کردن اندازه دیافراگم به اندازه یک گام (f-stop) یک عکس دیگر بگیرید و همینطور با تغییر اندازه روزنه دیافراگم حداقل 7 یا 8 عکس دیگر از همان صحنه ثبت کنید.
در عکس هایی که می گیرید توجه داشته باشید نسبت به اندازه روزنه دیافراگمی که فکر می کنید تقریبا نزدیک به نقطه مطلوب لنز است، چند عکس با دیافراگم های کوچکتر و بزرگتر از اندازه مورد نظر گرفته باشید.
تصاویر ثبت شده را در داخل کامپیوتر باز کرده و با زوم 100 درصد مشاهده کنید. با دقت در جزئیات تصاویر به سادگی واضح ترین تصاویر را تشخیص خواهید داد. اندازه دیافراگم مورد استفاده در تصویری که وضوح آن از همه بیشتر باشد، نشان دهنده نقطه مطلوب لنز شما خواهد بود.
در این مثال وقتی تصاویر را با بزرگنمایی 100 درصد مشاهده کنید، بیشترین وضوح در f/10 دیده می شود که نقطه مطلوب لنزی است که در ثبت این تصاویر مورد استفاده قرار گرفته است.
برای افزایش دقت در تعیین نقطه مطلوب لنز می توانید عکس ها را با فواصل یک سوم گام نیز ثبت کنید تا دقیق تر به نقطه مطلوب لنز دست یابید.
اعداد روزنه دیافراگم با فواصل یک، نصف و یک سوم گام (f-stop) در لنزهای مختلف
اگر قصد داشتید در لنزهای زوم از این روش استفاده کنید، لازم است که لنز را در شرایط حداقل و حداکثر فاصله کانونی و همچنین در یک یا چند فاصله کانونی ما بین آنها بررسی نمایید و نقطه مطلوب لنز را برای هر فاصله کانونی بطور جداگانه بدست آورید.
البته یک روش ساده تر برای پیدا کردن نقطه مطلوب لنز ، جستجوی اینترنتی در وب سایت هایی است که به بررسی کیفیت و عملکرد لنزهای مختلف می پردازند و در بسیاری از موارد می توان نقطه مطلوب لنز مورد نظر را در آنها یافت.
ابزاری به نام تراز لنز (Lens Align) طراحی شده است که می توان بوسیله آن تنظیم دقیق (Fine Tuning) فوکوس لنز را انجام داد. این وسیله در چندین نمونه مختلف ساخته شده است و برای تعیین نقطه مطلوب لنز نیز بکار می رود.
دو نمونه تراز لنز که برای بررسی و تنظیم دقیق فوکوس لنز مورد استفاده قرار می گیرد.
یکی از مهمترین نکاتی که بیشتر عکاسان در هنگام خرید لنز به آن توجه می کنند، میزان شارپ بودن لنز است و هر لنزی نیز در محدوده اندازه ای از روزنه دیافراگم (یعنی نقطه مطلوب لنز)، بیشترین وضوح و شارپی ممکن برای آن لنز را دارا می باشد.
استفاده از نقطه مطلوب لنز (Lens Sweet Spot) خصوصا وقتی که قصد دارید تصویر سوژه خود را با بالاترین جزئیات ثبت کنید، بسیار مفید است.
گاهی برای بدست آوردن بیشترین عمق میدان (DOF) از اندازه های کوچکتر روزنه دیافراگم مثلا f/16 یا f/22 استفاده می شود. در این شرایط لازم است توجه داشته باشید که در ازای دستیابی به عمق میدان بیشتر، مختصری شارپی و وضوح تصویر کاهش خواهد یافت. از طرف دیگر وقتی که قصد دارید حداکثر شارپ بودن را داشته باشید و از محدوده نقطه مطلوب لنز استفاده کنید، تصویر خود را در عمق میدان کمتر ثبت خواهید نمود. این موضوع به شما بستگی دارد که قصد دارید چگونه عکسی را ثبت کنید.
با افزایش عدد f (کوچکتر شدن روزنه دیافراگم) نسبت به نقطه مطلوب لنز، اگر چه عمق میدان افزایش می یابد ولی از وضوح تصویر مختصری کاسته خواهد شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1399/11/17
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_ Mark Denney (2018). How to Find the ‘Sweet Spot’ of Your Lens for Sharper Photos. Retrieve from https://petapixel.com on Aug 8.
2_ Harry Guinness (2015). How to Calculate the Sharpest Aperture for Any Lens. Retrieve from https://photography.tutsplus.com on Oct 31.
3_ Dena Haines (2020). How to Find Your Lens’ Sweet Spot: A Beginner’s Guide to Sharper Images. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Oct 7.
4_ Jim Harmer (2011). What is the Sharpest Aperture on a Lens? Retrieve from https://improvephotography.com on Nov 2.
5_ Jo Plumridge (2021). How to Find & Use Your Lens Sweet Spot For Super Sharp Images. Retrieve from https://photographymc.com on Feb 1.
6_ Jo Plumridge (2020). How to Find the Sweet Spot Of Your Lenses? Here’s how. Retrieve from https://contrastly.com on Dec 20.
7_ Kishore Sawh (2019). How To Get The Optimal Performance Of Your Lens: Finding & Understanding The Critical Aperture. Retrieve from www.slrlounge.com on Nov 19.
8_ Seth Shostak (2018). Lens Tips: How to Find Your Lens' Sweet Spot. Retrieve from www.shutterbug.com on May 3.
مقالات مرتبط:
- نحوه کارکرد حسگر (سنسور) در دوربین های عکاسی دیجیتال
- انواع لنزها و طبقه بندی آنها
- بررسی کیفیت لنز ها با استفاده از نمودار MTF
- پراش نوری لنز (Lens Diffraction)
- کج نمایی رنگی (Chromatic Aberration)
- اصول پایه نوردهی در عکاسی: بخش 2 - روزنه دیافراگم (Aperture)