تکنیک ایجاد بوکه
Bokeh

بوکه (Bokeh) از کلمه ژاپنی Boke به معنای محوی (Haze) یا تاری (Blur) منشا گرفته است. در عکاسی برای کیفیت تار و محوی که در مناطق خارج از فوکوس تصویر ایجاد می گردد از اصطلاح بوکه استفاده می شود. وقتی قسمتی از تصویر خارج از منطقه فوکوس (Out-of-focus) است، اگر نقاط یا مناطق نورانی در آن نواحی وجود داشته باشند، دچار تاری شده و دوایر یا نقاط روشن و محوی ایجاد می کنند که به آنها نیز، بوکه (Bokeh) یا گوی های نورانی (Light Orbs) گفته می شود.
بنابراین اصطلاح بوکه شامل هر بخش تار و خارج از فوکوسی می باشد که در خارج از عمق میدان تصویر واقع شده است و فقط به دوایر تار ناشی از نقاط نورانی در این مناطق اتلاق نمی گردد. البته آنچه معمولا در بین افراد رایج است، واژه بوکه را بیشتر برای نامیدن این دوایر یا گوی های تار بکار می برند.
ایجاد بوکه در عکاسی نوعی تکنیک است که در آن عموما پس زمینه (Background) یا پیش‌زمینه (Foreground) تصویر به گونه ای تار می شود که جلوه های بصری (Visual effect) فانتزی، زیبا و جذابی خلق شده و از این طریق تمرکز مخاطب را به سمت سوژه اصلی هدایت می نماید.

نحوه ایجاد بوکه

برای ایجاد بوکه ، بایستی نقاط یا مناطق روشن و نورانی در نواحی خارج از فوکوس و بیرون از عمق میدان تصویر (Depth of field) قرار داشته باشند. هر چه عمق میدان (DOF) باریک تر باشد، مناطق کمتری از صحنه عکاسی در ناحیه وضوح قرار می گیرند. بنابراین برای ایجاد بوکه های خوب از عمق میدان باریک استفاده می شود. در این حالت سوژه از نواحی پس‌زمینه جدا می گردد.
معمولا این وضعیت با استفاده از روزنه دیافراگم (Aperture) بزرگتر اتفاق می افتد. بنابراین اگر قصد دارید در تصویر خود بوکه های قابل مشاهده داشته باشید، در هنگام تنظیم نوردهی دوربین، از دیافراگم های بازتر استفاده کنید تا عمق میدان تصویر به کمترین میزان خود رسیده و امکان ایجاد بوکه افزایش یابد.

سوژه در ناحیه عمق میدان تصویر (DOF) واقع شده است. مناطق نورانی پس‌زمینه (بوکه) در خارج از DOF قرار دارند.

تشکیل بوکه وقتی اتفاق می افتد که مناطق روشن و نورانی در نقطه فوکوس لنز نیستند و به جای اینکه تصویر آنها بر روی سطح فوکوس (که بر روی سنسور تنظیم شده است) بیافتد، در ناحیه عقب یا جلو سنسور تشکیل می شود و در نتیجه به صورت دوایر تار و محو توسط سنسور ثبت می گردند.
هر چه نقاط نورانی در مناطق محو تر قرار گیرند، بوکه های بزرگتری درست می کنند. البته باید توجه کرد که اگر اندازه بوکه ها خیلی بزرگ و محوی آنها خیلی زیاد شود، حالت حلقوی آنها از بین رفته و دیگر به شکل دایره یا گوی دیده نخواهند شد.

نحوه تشکیل تصویر یک نقطه نورانی بر روی سنسور در شرایطی که در نقطه فوکوس یا نواحی خارج از فوکوس قرار گرفته است.

برای اینکه احتمال ایجاد بوکه را در تصویر خود افزایش دهید، فاصله بین سوژه و نقاط نورانی موجود در پس‌زمینه را افزایش دهید. هر چه فاصله سوژه از پس‌زمینه بیشتر باشد، اثر بوکه لنز (Bokeh effect) به حداکثر رسیده و بوکه ها بهتر خواهند شد. این موضوع برای هر نوع لنز با هر نوع فاصله کانونی صادق است.

همچنین برای بدست آوردن بوکه های بهتر، فاصله بین دوربین تا سوژه را کمتر کنید، خصوصا وقتی از لنزهای با فواصل کانونی کوتاه (لنزهای نرمال و واید) استفاده می کنید. این کار کمک می کند تا عمق میدان کمتر شود و نقاط نورانی در نواحی خارج از فوکوس و در مناطق محوتر تصویر قرار گیرند.
با نورپردازی مناسب به ناحیه پس‌زمینه (یا پیش‌زمینه) و افزایش مناطق نورانی بازتاب شده، می توانید بوکه های قابل مشاهده بیشتری تولید کنید. مثلا در عکاسی پرتره، با بکارگیری مناسب نور پشتی (Backlight)، نور کناری (Side Light) یا نور مو (Hair Light) امکان ایجاد بوکه های چشم نواز و زیبایی فراهم می گردد.

همواره برای انتخاب پس‌زمینه (Background) دقت کافی داشته باشید. برای دستیابی به بوکه خوب، لازم است که پس‌زمینه خوبی انتخاب کنید. ممکن است تار کردن بخشی از صحنه عکاسی به سادگی امکان پذیر باشد، ولی این کار تضمین نمی کند که بوکه خوبی نیز ایجاد گردد.
توجه به نورهای موجود در صحنه عکاسی، خصوصا نورهای نقطه ای در نواحی پس‌زمینه و نیز ترکیب بندی نواحی تار شده در پس‌زمینه نسبت به موقعیت سوژه، تاثیر به سزایی در نتیجه کلی کار خواهد داشت.
مثلا نماها و چراغ های موجود در مناظر شهری، ریسه های مورد استفاده در جشن ها و یا بازتاب نور بر روی قطرات آب یا شبنم در سطح یک چمن، نمونه هایی از چنین صحنه هایی می باشند.

بوکه علاوه بر پس‌زمینه می تواند در ناحیه پیش‌زمینه (Foreground) تصویر نیز ایجاد شود. این حالت هنگامی رخ می دهد که ناحیه پیش‌زمینه خارج از عمق میدان و دارای نقاط نورانی و درخشان باشد. هنگامی که از دیافراگم های باز استفاده می کنید، عمق میدان باریک بوده و نواحی جلو و عقب منطقه فوکوس، تار خواهد شد.
برای استفاده از بوکه در ناحیه پیش‌زمینه به دنبال الگوهای جذاب باشید تا نحوه تشکیل و قرارگیری بوکه به شکل مناسبی سوژه و کل تصویر را تحت تاثیر قرار دهد.

هنگام ایجاد بوکه در تصاویر خود، مطمئن شوید که سوژه شما به اندازه کافی روشن شده باشد. فراموش نکنید که تمرکز اصلی شما بر روی سوژه است و بایستی روشنایی آن در تصویر، مناسب باشد. بنابراین ممکن است لازم باشد که از منابع نوری مختلفی برای روشن کردن سوژه استفاده نمایید.
اگر نوردهی مناسبی نداشته باشید ممکن است سوژه به صورت یک سایه تاریک دیده شود. پس همیشه به تنظیم نوردهی دوربین بر اساس میزان روشنایی سوژه دقت کنید.

 بهترین لنز برای ایجاد بوکه

لنزهای مختلف بر اساس نوع طراحی آنها، بوکه های مختلفی ایجاد می نمایند. معمولا بهترین بوکه ها در لنزهای سریع (با f کوچک) ایجاد می شوند، بطوریکه هر چه لنز سریع تر باشد، بوکه های بهتری تولید می کند. اصولا لنزهای سریع را با اندازه روزنه دیافراگم (Aperture) معادل f/2.8 و کمتر می شناسند. لنزهای سریعتر با f/1.8 ، f/2 و یا f/1.2 بوکه های مشخص تر و جذاب تری ایجاد می کنند.
در لنزهایی که سریع نیستند، می توانید با افزایش فاصله بین پس‌زمینه تصویر تا سوژه مورد نظر، در اندازه های بزرگتر f (مثلا f/4 و حتی بالاتر) نیز در تصویر خود بوکه ایجاد کنید. در این شرایط لازم است که کلیه تمهیداتی که برای باریک کردن عمق میدان لازم است را بکار بندید. البته توجه داشته باشید که کیفیت بوکه های ایجاد شده با چنین لنزهایی به اندازه لنزهای سریع نخواهد بود.

در لنزهای تک کانونی (Prime) نسبت به لنزهای زوم (Zoom) معمولا بوکه های بهتری تولید می شود. به این علت که عموما دارای عدد f کوچکتری هستند. مثلا یک لنز 85mm با f/1.4 بوکه های بهتری از یک لنز زوم 105mmـ24 با f/4 ایجاد می کند.
البته لازم است به این نکته توجه شود که عموما در لنزهایی که حداکثر اندازه روزنه دیافراگم آنها متغیر می باشد، بازترین اندازه روزنه دیافراگم فقط در حالتی قابل دسترسی است که لنز زوم بر روی کوتاه ترین فاصله کانونی خود تنظیم گردد و اگر چنین لنزی را بر روی بلندترین فاصله کانونی اش قرار دهید، امکان دستیابی به بازترین دیافراگم را به شما نخواهد داد و حداکثر اندازه دیافراگمی که به شما می دهد، برابر با عدد بزرگتر برای f متغیر لنز خواهد بود. در مثال بالا، اگر لنز زوم 135mmـ18 را بر روی فاصله کانونی 135mm تنظیم کنید، بازترین دیافراگم قابل استفاده معادل f/5.6 خواهد بود.

بنابراین بهتر است برای ایجاد بوکه توسط لنزهای زومی که دارای حداکثر اندازه روزنه دیافراگم متغیر می باشند، همیشه تنظیمات روزنه دیافراگم و فاصله کانونی را طوری انجام دهید که بتوانید باریک ترین عمق میدان را بدست آورید.

در لنزهای با فاصله کانونی بلند (تله فوتو) بوکه ها بهتر و ساده تر شکل می گیرند، خصوصا اگر این نوع لنزها دارای روزنه دیافراگم بزرگتر (f کوچکتر) نیز باشند. علت این موضوع ایجاد عمق میدان های باریک تر در این نوع لنزها می باشد.
بطور کلی لنزهای تله و لنزهایی که به عنوان لنز های پرتره شناخته می شوند (لنزهای سریع و عموما با فواصل کانونی استاندارد و یا نسبتا بلند) نسبت به لنزهای زوم خصوصا انواع ارزان قیمت آنها، بوکه های زیباتر و دلپذیرتری ایجاد می کنند. این موضوع در خصوص لنزهای ماکرو خصوصا مواردی که دارای فاصله کانونی بلند هستند نیز صدق می کند.
گر چه برخی لنزهای با کیفیت و مشهور وجود دارند که به دلیل عملکرد آنها در ایجاد بوکه مورد انتقاد قرار دارند و برخی لنزهای نه چندان عالی نیز هستند که بوکه های بسیار زیبایی ایجاد می کنند.
توجه به این نکته مهم است که همه لنزها قادر به ایجاد تاری در نواحی خارج از فوکوس می باشند، ولی همه لنزها قادر به ایجاد بوکه های زیبا و جذاب نمی باشند. بنابراین لازم است نقاط قوت و ضعف لنزهای خود را بشناسید و بهترین استفاده را از آنها ببرید.

تشکیل بوکه با استفاده از لنز Canon EF 100mm f/2.8L Macro Lens در دو اندازه مختلف روزنه دیافراگم

تاثیر اندازه سنسور بر بوکه

دوربین های با سنسور بزرگتر می توانند بوکه های نرم تر و محوتری ایجاد کنند. اگر بخواهیم در یک دوربین با سنسور کوچکتر (کراپ سنسور) نسبت به یک دوربین تمام کادر (فول فریم) میدان دید مشابه ایجاد نماییم، لازم است که از یک لنز با فاصله کانونی کوتاه تر استفاده شود. بنابراین در چنین شرایطی که میدان دید آنها مشابه است، اگر اندازه روزنه دیافراگم در هر دو لنز یکسان باشد، به علت اینکه فاصله کانونی لنز مورد استفاده در دوربین فول فریم بلند تر است، پس عمق میدان ایجاد شده توسط آن، باریک تر خواهد بود و در نتیجه بوکه های تشکیل شده نرم تر دیده می شوند.

شکل های مختلف بوکه

بر اساس نحوه طراحی و عناصر اپتیک داخل لنز و نیز شکل و اندازه روزنه دیافراگم، بوکه دارای مشخصات و شکل های متنوعی خواهد بود.
نوع لنزی که برای عکاسی مورد استفاده قرار می گیرد، شکل و اندازه بوکه را تعیین می کند.
بوکه معمولا به شکل روزنه دیافراگم دوربین است و از شکل تیغه های آن تاثیر می پذیرد. مثلا در لنزی که دیافراگم آن دارای 6 تیغه است، بوکه تشکیل شده به صورت شش ضلعی دیده می شود یا در مواردی که 8 تیغه دارد، بوکه نیز به صورت هشت ضلعی خواهد بود. هر چه تیغه های دیافراگم بیشتر باشد، بوکه تشکیل شده گردتر و نرم تر تشکیل می شود.
در لنزهای قدیمی تر تیغه های دیافراگم صاف بودند ولی در لنزهای جدیدتر، تیغه های دیافراگم عموما انحنا دارند و این موضوع باعث می شود بوکه های آنها نیز گردتر باشد.
یک لنز با تیغه های دیافراگم قوسی یا دارای انحنا، بوکه های گرد تر و نرم تری از نقاط نورانی خارج از فوکوس ایجاد می کند. اگر چه به سلیقه افراد بستگی دارد، ولی عموما بوکه های گردتر نسبت به بوکه های چندضلعی حس مطلوب تر و با کیفیت تری در مخاطب بر می انگیزد.

در این تصویر تعداد تیغه های دیافراگم در لنز بکار رفته دارای 5 تیغه می باشد که در شکل بوکه های ایجاد شده قابل تشخیص است.

در یک لنز هر چه روزنه دیافراگم بزرگتر باشد، بوکه ها نیز بزرگتر خواهند شد.
از طرف دیگر، هر چه فضای بین سوژه و پس‌زمینه بیشتر باشد، بوکه ها و الگوی چراغ ها کوچکتر دیده می شوند. به عبارتی با نزدیک شدن سوژه به پس‌زمینه، اندازه بوکه ها بزرگتر خواهد شد.
لنزهای با فاصله کانونی بلند (تله فوتو) نسبت به انواع نرمال یا واید، بوکه های بزرگتری ایجاد می کنند.
وقتی که روزنه دیافراگم در بزرگترین اندازه خود است، شکل بوکه حداکثر گرد بودن ممکن را خواهد داشت. هر چه روزنه دیافراگم به سمت کوچک تر شدن تنظیم گردد، از گردی بوکه کاسته می شود تا جایی که شکل بوکه به شکل روزنه دیافراگم (عموما چند ضلعی) خواهد شد.

تغییر شکل بوکه ها در اثر تغییر اندازه روزنه دیافراگم از f/8 تا f/1.2 در یک لنز سریع با فاصله کانونی 50mm

لنزهای آینه ای یا کاتادیوپتریک (Catadioptric or Mirror Lens) از انواع لنزهای تله فوتو است که ساختار متفاوتی با لنزهای معمول دارند و عموما روزنه دیافراگم آنها قابل تنظیم نمی باشد.
در این نوع لنزها معمولا شکل نقاط نورانی خارج از منطقه فوکوس یا همان بوکه ها به صورت اشکال حلقه ای شکل (رینگ مانند) ایجاد می شود که اصطلاحا به بوکه دونات (Doughnut Bokeh) معروف است. این نوع بوکه نام خود را از نوعی شیرینی به نام دونات عاریه گرفته است.
این شکل بوکه از نحوه طراحی لنز و قرارگیری آینه بازتابنده لنز در مرکز کادر تصویر ناشی می شود. بوکه ایجاد شده (بوکه دونات) دارای لبه ای روشن و مرکزی تاریک می باشد.

چند نمونه لنز آینه ای که توسط شرکت های مختلف تولید شده اند.

نمونه ای از بوکه دونات که توسط لنز آینه ای ایجاد شده است.

بوکه چشم گربه ای

وقتی اندازه روزنه دیافراگم بزرگ است، پرتوهای نور از زوایای مختلفی وارد لنز می شوند. پرتوهایی که از محور لنز می گذرند، برای رسیدن به سنسور منحرف نمی شوند ولی پرتوهایی که از لبه لنز وارد می شوند در اثر برخورد با عناصر اپتیکی درون لنز شکسته شده و به سمت سنسور خمیدگی پیدا می کنند.
به علت تغییر زاویه ورود نور به داخل مناطق مرکزی و حاشیه لنز، وقتی از مرکز تصویر به سمت لبه های آن حرکت کنید، شکل بوکه ها تغییر می یابد. بطوریکه به جای بوکه های دایره ای که در مرکز تصویر دیده می شوند، در لبه های تصویر بوکه ها به شکل بیضوی یا دوکی تشکیل می گردند.
این بوکه ها که شبیه مردمک چشم گربه است به نام بوکه چشم گربه ای (Cat’s eye bokeh) نامیده می شوند.
علت این موضوع، ساختار و نوع طراحی لنزها می باشد و در اثر وینیِتینگ اپتیکی (Optical Vignetting) در لنز ایجاد می گردد. وینیتینگ علاوه بر اینکه منجر به تیره شدن گوشه های تصویر می گردد، در هنگام تشکیل بوکه نیز موجب تغییر شکل بیضوی آن در نواحی حاشیه ای تصویر خواهد شد. عناصر اپتیکی موجود در بدنه لنز، طول لوله بدنه لنز و همچنین اندازه روزنه دیافراگم بر روی شکل بوکه تاثیرگذار می باشد.
در لنزهای تک کانونی یا پرایم (Prime) خصوصا انواع سریع آنها که دارای روزنه دیافراگم خیلی باز می باشند وینیتینگ بیشتر دیده می شود.
برای مطالعه بیشتر در مورد وینیِتینگ می توانید به مقاله "تیره شدن گوشه های تصویر یا وینیِتینگ در عکاسی" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
اگر به بوکه های بیضی شکل تشکیل شده در حاشیه تصویر زیر توجه کنید، از سمت راست تصویر به سمت چپ آن یک اثر چرخشی (Swirling Effect) در محور بوکه های بیضوی مشاهده می شود که به دلیل ماهیت کروی عناصر اپتیکی درون لنز می باشد.

تشکیل بوکه چشم گربه ای با استفاده از لنز Canon EF 50mm f/1.2

بوکه حباب صابون

عدم یکنواختی سطح بوکه و ایجاد نواحی تاریک و روشن بر روی آن در اثر پدیده کج نمایی کروی (Spherical Aberration) ایجاد می شود.
وقتی که پرتوهای نور ورودی به لنز در زوایا و مسافت های بلندتری نسبت به مرکز اپتیک لنز وارد می شوند، میزان شکست آنها نیز بیشتر می باشد. این موضوع موجب پدیده کج نمایی کروی می گردد.
اگر طراحی لنزی آنقدر خوب باشد که کج نمایی کروی در آن اتفاق نمی افتد، وقتی پرتوهای نوری که از نقاط مختلف به آن وارد می شوند در یک مکان جمع شوند، سطح بوکه ها بطور یکنواخت دیده خواهند شد.
ولی وقتی کج نمایی کروی در یک لنز اتفاق می افتد، به علت عدم تمرکز یکنواخت پرتوهای نور بر روی یک نقطه، در سطح بوکه نواحی مرکزی روشن تر از لبه ها دیده می شود و یک حالت محو شدن تدریجی در ناحیه لبه ها اتفاق می افتد.
حال اگر در هنگام ساخت لنز، با روش های اپتیکی سعی در اصلاح کج نمایی کروی به عمل آمده باشد، دایره بوکه به سمت یکنواخت شدن می رود. ولی اگر این اصلاح بیش از حد لازم انجام شود، شرایط روشنایی بوکه برعکس شده و لبه های آن روشن تر از نواحی مرکزی آن خواهند شد. این حالت به بوکه حباب صابون (Soap-Bubble” Bokeh) معروف است. برخی لنزها بوکه حباب صابون تولید می کنند. برخی عکاسان به این نوع بوکه علاقه مند می باشند و برخی دیگر آن را نمی پسندند.

در این تصویر بوکه ها به شکل حباب صابون دیده می شوند.

بوکه حلقه پیازی

در برخی لنزها، در سطح بوکه های ایجاد شده در تصویر، حلقه های بسیار ریز و هم مرکز شبیه به لایه های پیاز ایجاد می گردد که به آن بوکه پوسته پیازی یا حلقه پیازی (Onion-Ring Bokeh) گفته می شود.
در هنگام ساخت عدسی های کروی که در داخل لنزها بکار می روند، گاهی پس از قالب گیری، در مرحله تراش که سطح کروی و صیقلی آنها ایجاد می گردد ممکن است حلقه های متعدد بسیار جزئی که هم مرکز می باشند بر روی سطح لنز باقی بماند. این نقص جزئی بر روی سطح لنز می تواند منجر به ایجاد بوکه حلقه پیازی شود. البته این نقص ها در مواردی نیز می توانند موجب پراش نوری (Diffraction) شوند.

دو نمونه بوکه حلقه پیازی

کج نمایی رنگی در بوکه

وقتی پرتوهای نور از درون یک شیشه (مثل عدسی) می گذرند، درجات مختلفی از انحراف در طول موج های مختلف نور ایجاد می شود و پرتوهای مربوط به هر رنگ در زاویه متفاوتی مختصرا انحراف پیدا می کند. این پدیده ای است که به آن کج نمایی رنگی (Chromatic Aberration) می گویند.
اگر هنگام استفاده از یک لنز، کج نمایی رنگی در تصویر ایجاد گردد، در لبه اشیاء ، حاشیه ای رنگی دیده خواهد شد که این موضوع خصوصا در نواحی حاشیه ای و گوشه های کادر تصویر (دور از مرکز تصویر) که میزان انحراف پرتوهای نور بیشتر است، بطور شایع تر دیده می شود.
این حالت در بوکه ها نیز ممکن است رخ دهد، بطوریکه لبه های بوکه در اثر کج نمایی دچار حاشیه رنگی گردد. با اصلاح کج نمایی رنگی، در هر دو منطقه فوکوس و خارج از فوکوس تصویر، رنگ های حاشیه ای به حداقل رسیده یا حذف می شوند. بنابراین حاشیه رنگی بوکه که از عناصر قرار گرفته در منطقه خارج از فوکوس است نیز برطرف می گردد.
برای مطالعه بیشتر درخصوص کج نمایی رنگی، انواع آن، نحوه ایجاد و همچنین روش های برطرف کردن آن می توانید به مقاله "کج نمایی رنگی" در همین وب سایت مراجعه نمایید.

اثر کج نمایی رنگی بر روی چند نمونه بوکه

ایجاد بوکه به شکل های مختلف

در ساخت برخی لنزهای قدیمی، شکل دیافراگم به صورت ستاره ای بود (Star-shaped diaphragm) که این موضوع باعث می شد چنین لنزهایی، بوکه هایی با شکل خاص تولید نمایند.

چند نمونه لنز که دارای دیافراگم ستاره ای شکل می باشند.

برای ایجاد بوکه هایی با شکل های مختلف می توانید بر روی یک قطعه کاغذ سیاه، طرح مورد نظر خود را به صورت روزنه ای در وسط کاغذ برش دهید و شبیه به یک فیلتر، دهانه لنز را با آن بپوشانید. بوکه هایی که از این طریق بدست می آید به شکل روزنه ای خواهد بود که بر روی کاغذ مذکور ایجاد نموده اید.
به این نوع فیلتر، اصطلاحا فیلتر دست ساز بوکه (DIY Bokeh Effect Filter) گفته می شود. شما می توانید با ساخت چنین فیلترهای دست سازی، ایده های خلاقانه خود را برای ایجاد اشکال مختلف بوکه به اجرا بگذارید.
در هنگام استفاده از چنین فیلترهای دست سازی، اگر تعدادی چراغ درخشان و کوچک را در ناحیه خارج از عمق میدان قرار دهید، می توانید به راحتی بوکه هایی به شکل روزنه ایجاد شده در فیلتر مورد نظر بدست آورید.

فیلتر دست ساز بوکه به شکل قلب که به دو روش ساخته شده است به همراه نمونه ای از بوکه ایجاد شده توسط آن

همچنین کیت های آماده ای برای ایجاد بوکه ساخته شده است که دارای صفحات متعددی می باشند و قابلیت اتصال بر روی دهانه لنز را دارند. بر روی هر کدام از این صفحات، روزنه ای شبیه به دیافراگم به اشکال مختلف تعبیه شده است که با قرار دادن هر کدام از این صفحات بر روی دهانه لنز می توان بوکه هایی به شکل روزنه موجود بر روی آنها ایجاد نمود.

دو نمونه کیت فیلتر بوکه

اضافه کردن بوکه با روش های نرم افزاری

برای ایجاد بوکه در تصویر می توان از روش های مونتاژ و نرم افزارهای ویرایش الکترونیکی تصاویر نیز استفاده کرد و از این طریق جلوه و حالت بوکه را به تصویر افزود.
البته بسیاری از عکاسان به این روش ها علاقه ای ندارند و ایجاد بوکه در حین عکاسی را ترجیح می دهند.

کیفیت بصری در تکنیک ایجاد بوکه

در انواع مختلف عکاسی با ایجاد بوکه در تصویر می توان به جذابیت های بصری ویژه ای دست یافت. در عکاسی پرتره، عکاسی ماکرو و کلوزآپ، عکاسی از گل ها و سایر سوژه های موجود در طبیعت، عکاسی از مراسم و جشن ها و همچنین عکاسی در شب خصوصا در مناطقی که دارای چراغ های متعدد است، از مواردی می باشند که در آنها ایجاد بوکه مورد توجه عکاسان می باشد. موقعیت هایی که در آنها از یک یا چند نور درخشان، دوایر نرم و منتشر در پس‌زمینه تصویر ایجاد می شود.

در عکاسی، واژه بوکه در واقع اصطلاحی است که به کیفیت تاری قابل مشاهده در نواحی خارج از فوکوس تصویر می پردازد. اگر شکل این محو شدگی و تاری برای چشمان بیننده جذاب بود، به عنوان بوکه خوب (Good Bokeh) نامیده می شود و اگر تاری ایجاد شده حس نامطلوب و نازیبایی در چشم مخاطب برانگیزد به عنوان بوکه بد (Bad Bokeh) در نظر گرفته می شود.

در هنگام ایجاد بوکه، هر چه میزان تاری پس‌زمینه نرم تر باشد و بوکه ها حالت دایره ای صاف و بدون لبه های سخت داشته باشند، بوکه ها خوب تر به نظر می رسند و می توان گفت که بوکه خوب تشکیل شده است.

برخی از عکاسان عقیده دارند که تکنیک بوکه فقط در خصوص نقاط نورانی و بازتاب های نوری در پس‌زمینه تصویر نیست بلکه کیفیت کل منطقه خارج از فوکوس در پس‌زمینه تصویر را شامل می شود. به عبارت دیگر، بوکه خوب زمانی ایجاد می شود که کیفیت تار شدن و نرمی ایجاد شده در مناطق پس‌زمینه به خوبی ایجاد شده باشد و این موضوع شامل تشکیل دوایر نرم و نورانی بوکه ها نیز خواهد بود.
اگر منابع و نقاط نورانی موجود در صحنه رنگارنگ باشند، بوکه هایی با رنگها و الگوهای مختلف خواهید داشت که می توانند از لحاظ بصری بسیار تاثیرگذار باشند.
وقتی که نور پس‌زمینه زیاد و شدید است، با بکارگیری تکنیک ایجاد بوکه می توانید حالت نرمی به تصویر ببخشید و با محو کردن نواحی نورانی در پس‌زمینه، سوژه را به صورت برجسته تری در تصویر به نمایش بگذارید.

جذابیت های نمایشی بوکه

بوکه یک جلوه تصویری است که می تواند فرصتی برای ابراز خلاقیت باشد. وجود بوکه در یک تصویر می تواند اثرات متفاوتی بر روی ترکیب بندی و جذابیت های نمایشی آن داشته باشد. برخی وجود بوکه در یک تصویر را دلپذیر می دانند و برخی ممکن است وجود آن را عاملی برای انحراف ذهن مخاطب از سوژه و موضوع اصلی عکس تلقی کنند. به همین دلیل اصطلاحات بوکه خوب و بوکه بد، کاملا یک امر نظری و نسبی است و معنی آن بر اساس نظر افراد مختلف می تواند کاملا متفاوت باشد.

به برخی از مواردی که ایجاد بوکه برای عکاسان دارای جذابیت می باشد، در ادامه اشاره شده است:

الف) با تار شدن پس‌زمینه تصویر، به نوعی یک فضای منفی موثر برای برجسته کردن سوژه ایجاد می شود، بطوریکه چشم مخاطب را به سمت سوژه هدایت می کند.

ب) بوکه به شما کمک می کند تا با رنگ ها بازی کنید و با توجه به رنگ سوژه، با تار کردن پس‌زمینه و ایجاد فضاهای رنگی محو، رنگ های هماهنگ یا متضادی در ارتباط با سوژه ایجاد نمایید.

ج) با قرار دادن بوکه در یک یا چند طرف سوژه، می توانید تصویر خود را قاب بندی کنید.

د) برای پنهان کردن عناصر ناخواسته در صحنه عکاسی می توانید از ایجاد بوکه استفاده کنید. در این شرایط، عناصر مورد نظر در نواحی خارج از فوکوس قرار گرفته و جزئیات آنها دیده نمی شود و تصویر حالتی پالوده و تمیز پیدا می کند.

هـ) با بوکه می توانید فضایی ویژه و احساسی در تصویر ایجاد کنید به گونه ای که ذهن مخاطب به شکل شدیدتری با موضوع عکس درگیر شود.

و) در محیط های تاریک و یا در شب، بوکه به صورت توپ هایی برجسته و درخشان در پس‌زمینه تصویر دیده می شوند و حالتی اغراق آمیز در عکس ایجاد می شود.

ز) وجود بوکه در یک تصویر می تواند آن را به صورت یک تصویر حرفه ای درآورد. تصویری که از دور برجسته دیده می شود و در نمای نزدیک، همچنان جذابیت خود را حفظ نموده است.

روش های اصلاح بوکه های نامطلوب

برای جلوگیری از ایجاد بوکه های بد یا نامطلوب در تصویر، می توان برخی روش ها را بکار گرفت تا به نتایج بهتری دست یافت. در ادامه برخی از شرایطی که در آنها بوکه های نامطلوب قابل برطرف شدن می باشند، شرح داده شده است.

1) لبه بوکه ها به صورت تیز و شارپ دیده می شود.
گاهی لبه بوکه ها حالت تیز و شارپ پیدا می کنند که این موضوع مورد پسند بسیاری از افراد نمی باشد. در این موارد اگر امکان دارد روزنه دیافراگم را بازتر کنید. همچنین شرایط را برای باریک تر کردن عمق میدان فراهم نمایید. البته گاهی نیز در شرایط موجود و به علت شکل دیافراگم و یا نحوه ساختار لنزی که بکار برده اید، تنها راه مناسب برای بدست آوردن بوکه های خوب تر، تعویض لنز خواهد بود.

2) پس‌زمینه به اندازه کافی تار نشده است.
در این حالت سعی کنید کمی بیشتر به موضوع خود نزدیک شوید. یا اینکه فاصله سوژه از پس‌زمینه را افزایش دهید. با کاهش عمق میدان تصویر، می توانید تاری پس‌زمینه را افزایش دهید. بکارگیری فواصل کانونی بلندتر و روزنه دیافراگم بازتر منجر به کاهش عمق میدان خواهد شد.

3) سوژه وضوح کافی ندارد.
دقت کنید که هر حرکت اضافی و لرزش دوربین می تواند موجب تاری تصویر گردد که ارتباطی به ایجاد بوکه ندارد. بنابراین به تکنیک و نحوه ثابت نگه داشتن دوربین توجه داشته باشید.
همچنین به نقطه فوکوس خود بر روی سوژه دقت کنید. در شرایطی که روزنه دیافراگم را باز کرده اید و عمق میدان باریکی دارید، لازم است به نحوه و میزان قرار گرفتن سوژه در داخل ناحیه عمق میدان توجه کافی داشته باشید، بطوریکه سوژه یا بخش های خاصی از آن که مورد نظر شما است، از منطقه فوکوس خارج نشود.
همیشه ضرورت ندارد که از حداکثر اندازه روزنه دیافراگم لنز خود (کوچکترین اندازه f) استفاده کنید. مثلا اگر حداکثر اندازه روزنه دیافراگم (Maximum Aperture) در لنز شما معادل f/1.4 است، شما می توانید کمی دیافراگم لنز را ببندید و از اندازه های کوچکتر آن همچون f/1.8 یا f/2.8 استفاده کنید. در این حالت به عمق میدان بیشتری دست می یابید و همزمان بوکه مناسبی را نیز ایجاد خواهید کرد.

4) تصویر بیش از حد پرنور شده است.
وقتی که تصویر پرنور (Overexposed) می شود به این معنی است که تنظیم نوردهی دوربین به خوبی انجام نشده است. برای ایجاد بوکه عموما از روزنه دیافراگم باز استفاده می شود و در این حالت اگر صحنه عکاسی دارای منابع نوری درخشان و شدید باشد، ممکن است عکس شما در معرض نور بیش از حد قرار گیرد. برای کنترل آن می توانید از افزایش سرعت شاتر یا روش های کنترل نور اضافی همچون بکارگیری فیلترهای چگالی خنثی (ND) استفاده کنید.
همچنین گاهی با تغییر زمان عکاسی، مثلا موکول کردن آن به عصر یا غروب که نور محیطی کاهش می یابد و یا تغییر در شدت نورهای مصنوعی مورد استفاده در صحنه عکاسی می توانید بر روی شرایط نوردهی دوربین تاثیر بگذارید.

تکنیک ایجاد بوکه ممکن است در ابتدا و خصوصا برای هنرجویان دوره های آموزش عکاسی پیچیده و دشوار به نظر برسد، ولی به محض بکارگیری آن و انجام تمرین، خواهید دید که تکنیک بسیار ساده ای است. اگر شما دوربینی داشته باشید که با آن امکان کنترل عمق میدان (DOF) را داشته باشید، پس می توانید به راحتی بوکه های خوبی ایجاد کنید و با کمک آن به نتایج بسیار چشمگیر و قابل توجهی دست یابید.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1399/12/8
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:

1_ Master Class Editors (2020). Bokeh Photography: Step-by-Step Bokeh Tutorial for Beginner Photographers. Retrieve from www.masterclass.com on Nov 8.

2_ Nat Coalson (2011). Nature Photography, Photo Workshop, 1th ed. Wiley Publishing, Inc, USA.

3_ Jody Dole et al (2021). Bokeh for Beginners. Retrieve from www.nikonusa.com on Feb 5.

4_ Michael Freeman (2008). Mastering Digital Photography, 1th ed. ILEX, UK.

5_ Sarah Hipwell (2016). How to Create Bokeh In-camera and Using Photoshop. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Feb 8.

6_ Gabor Holtzer (2021). How to Create Beautiful Bokeh Effect in Photos. Retrieve from https://expertphotography.com on Feb 6.

7_ Amrish Mudgal (2019). Bokeh Photography - 15 Easy Tips to Create Stunning Bokeh Effect. Retrieve from www.pixpa.com on Dec 4.

8_ Seth Kravitz (2018). Bokeh Photography: Everything You Ever Wanted to Know. Retrieve from https://medium.com on Dec 20.

9_ Sohail Mamdani (2014). The Bokeh Effect: How Sensor Size Affects Background Blur. Retrieve from www.borrowlenses.com on May 14.

10- Nasim Mansurov (2020). What is Bokeh and How It Affects Your Images. Retrieve from https://photographylife.com on Apr 12.

11_ Chad Verzosa (2021). 7 ways to achieve a beautiful bokeh effect in your photos. Retrieve from www.canva.com on Feb 5.

12_ Todd Vorenkamp (2016). Understanding Bokeh. Retrieve from www.bhphotovideo.com on Feb 8.

13_ Charles Yeager (2021). A Complete Guide on How to Get the Bokeh Effect. Retrieve from www.premiumbeat.com on Feb 4.

مقالات مرتبط:

- تیره شدن گوشه های تصویر یا وینیِتینگ در عکاسی (Vignetting)

- کج نمایی رنگی (Chromatic Aberration)

- پراش نوری لنز (Lens Diffraction)

- عمق میدان و عوامل موثر بر آن (DOF)

- انواع لنزها و طبقه بندی آنها

- بررسی کیفیت لنز ها با استفاده از نمودار MTF

- انواع منابع نور در عکاسی پرتره

- فوکوس دستی یا فوکوس خودکار؟