نور اصلی ترین عامل در عکاسی است. ثبت یک عکس توسط دوربین با دریافت مقادیر مختلف نور بازتاب شده از سطوح مختلف یک صحنه انجام می پذیرد. اجسام تیره بخش بیشتری از نور را جذب کرده و مقدار کمتری از آن را به سمت دوربین بازتاب می کنند، درحالیکه اجسام روشن، نور بیشتری را به سمت دوربین بازتاب می نمایند.
برای هر سوژه هیچ تعریف واحدی از نور ایده آل وجود ندارد. نور های با ویژگی های مختلف می توانند نتایج کاملا متفاوتی در تصویر شما ایجاد کنند. خلاقیت و مهارت عکاس در نحوه بکارگیری نور و چگونگی نورپردازی سوژه است که کیفیت فنی و هنری تصویر نهایی را مشخص می نماید. به همین علت شاید بتوان گفت مهمترین توانایی که هر عکاس لازم است کسب کند، دانش و درک کافی از نور و نحوه دیدن و کنترل آن است.
تصویری از کوه ویلیامسون در رشته کوه سیرا نوادا ، ایالت کالیفرنیای ایالات متحده که آنسل آدامز در سال 1944 میلادی ثبت نموده است.
طبقه بندی نورها کمک می کند تا علاوه بر فهم بهتر در خصوص ویژگی های نور، در هنگام توضیح و توصیف نور مورد استفاده یا مورد نیاز در یک صحنه عکاسی، از اصطلاحات یکسان و تعریف شده ای استفاده شود که برای همه عکاسان دارای مفهوم واحدی می باشد. این طبقه بندی ها عموما بر اساس نوع منبع تولید کننده نور، نحوه و سطح انتشار نور و ویژگی های اصلی نور یعنی شدت (Intensity)، رنگ (Color)، کیفیت (Quality) و جهت تابش آن (Direction) تعریف می شوند. در ادامه به بررسی شایع ترین این موارد خواهیم پرداخت.
انواع نور بر اساس نوع منبع تولید کننده
نور ها با توجه به نوع منبع ایجاد کننده آنها به دو نوع تقسیم می شوند:
الف) نور طبیعی (Natural light)
ب) نور مصنوعی (Artificial Light)
نور طبیعی به نوری گفته می شود که از عوامل طبیعی همچون خورشید و ماه در محیط منتشر می شود.
نمایی از ارتفاعات رشته کوه البرز در منطقه توچال تهران
نور مصنوعی از طریق وسایل و ابزارهای مختلف به صورت مصنوعی ایجاد می شود، همچون فلاش های استودیویی، فلاش های اکسترنال، فلاش سرخود دوربین، نورهای LED و یا نور چراغ روشنایی یا چراغ خیابان.
به عبارت دیگر، هر نور دیگری غیر از نوری که از آسمان و با منبع خورشید (آفتاب) و سایر ستارگان و یا ماه (مهتاب) به زمین می تابد، نور مصنوعی تلقی می گردد. البته می توان به استثناهایی هم برای این تعریف اشاره کرد، مثل نور گدازه های آتش فشان، یا کرم شب تاب.
سالن کلیسا از طریق چندین منبع نور مصنوعی روشن شده است.
البته برخی عکاسان اصطلاح نور طبیعی را برای هر گونه نور موجود در صحنه عکاسی که شما بر روی آن کنترلی ندارید، بکار می برند. اصولا به چنین نورهایی که در صحنه عکاسی وجود دارد و توسط عکاس ایجاد نشده باشد، نور موجود (Available light) یا نور محیطی (Ambient Light) گفته می شود. منشاء این نور می تواند از منابع نور مصنوعی یا طبیعی باشد، مثل نور چراغ های خیابان، نورپردازی ساختمان ها یا نور آفتاب. نور موجود در صحنه می تواند فرصت بسیار مناسبی برای عکاس فراهم نماید تا از آن برای نورپردازی سوژه بهترین استفاده را بکند.
نور محیطی در این خیابان از طریق منابع نور مصنوعی ایجاد شده است. (منبع عکس: Unsplash)
مزایای نور طبیعی
بیشترین مزایای نور طبیعی این است که فراوان بوده و به راحتی در دسترس است و البته رایگان هم هست! برای استفاده از آن لازم نیست که وسایل و تجهیزات گران قیمت بکار برد و به سادگی می توان بوسیله آن عکس های فوق العاده ای ثبت نمود. با وجود یک دوربین عکاسی و مقداری نور خورشید در طی روز و یا نور ماه در هنگام شب، می توان عکس گرفت.
برای کنترل نور طبیعی، از ابزارهایی همچون بازتابنده ها (Reflector) و پخش کننده ها (Diffuser) که وسایلی ساده و ارزان هستند، استفاده می شود. به وسیله آنها جهت و کیفیت نور برای صحنه مورد نظر، تنظیم می گردد.
نور طبیعی به علت سهولت دسترسی و استفاده آسان از آن، عموما به عنوان اولین و بهترین نور برای عکاسی پیشنهاد می شود. خصوصا توصیه می گردد که عکاسان تازه کار که در حال آموزش عکاسی می باشند، قبل از شروع به کار با منابع نور مصنوعی، با نور طبیعی کار کنند تا ماهیت نور و نحوه کنترل آن را به خوبی دریابند.
این تصویر کلوزاپ در نور طبیعی روز عکاسی شده است.
مشکلات استفاده از نور طبیعی
نور طبیعی علی رغم دسترسی آسان و کاربرد زیاد، مشکلاتی نیز به همراه دارد. بسته به اینکه چه فصلی از سال است، آب و هوا چگونه است، در چه منطقه جغرافیایی عکاسی می کنید و یا چه ساعتی از روز است، مقدار نور و همچنین رنگ و کنتراست ایجاد شده بر روی تصویر متغییر خواهد بود.
مثلا در ساعات ظهر که خورشید بطور عمودی و با شدت در آسمان می تابد، نور زیاد و کنتراست شدیدی در محیط ایجاد می شود و یا در ساعات طلایی در هنگام طلوع یا غروب آفتاب، رنگ ها گرم و کنتراست ملایمی در محیط دیده می شود.
بنابراین برای استفاده از نور طبیعی بایستی دقت نمود که در چه ساعتی و چه منطقه ای قرار است عکاسی کنید.
هنگام عکاسی در نور طبیعی، گزینه های کمتری برای تغییر ویژگی های آن نسبت به نور مصنوعی وجود دارد. اگر بخواهید برای کنترل نور طبیعی از ابزارهایی مثل بازتابنده (رفلکتور)، پخش کننده (دیفیوزر) و یا فیلترهای مخصوص لنز دوربین مثل فیلتر های پلاریزه یا چگالی خنثی (ND) استفاده نمایید لازم است به شرایط و وضعیت تابش نور توجه کافی داشته باشید.
در عکاسی از گل شمعدانی برای کنترل نور و روشن کردن نواحی سایه از یک بازتابنده (رفلکتور) استفاده شده است.
مزایای استفاده از نور مصنوعی
نورهای مصنوعی که از منابعی مثل فلاش یا نورهای استودیویی بدست می آیند، قابلیت کنترل و دستکاری بیشتری دارند و می توانند در شرایط مختلف مورد استفاده قرار گیرند.
نور مصنوعی را می توان بطور مداوم بکار برد و در هر ساعتی از شبانه روز به کار گرفت. لازم نیست که بر اساس آب و هوا یا شرایط جغرافیایی برنامه عکاسی را تغییر داد، زیرا نور مصنوعی می تواند در اکثر مواقع در دسترس باشد.
بر اساس نوع منبع ایجاد کننده، نور تولید شده می تواند شدت، کیفیت، رنگ و جهت مختلفی داشته باشد و این خصوصیات در صحنه های مشابه به همان صورت تکرار شود. عموما نور مصنوعی را می توان ساده تر کنترل نمود و ویژگی های آن را بر اساس نیاز خود تغییر داد.
بعضی از فلاش ها (Flash) یا نورهای استودیویی (Strobe Light) از تکنیک های پیشرفته ای برخوردارند و قابلیت های ویژه و خاصی در آنها تعبیه شده است بطوریکه می توان شدت، رنگ و نحوه نور دادن به سوژه را در آنها کنترل کرد. بعضی از منابع نوری نیز هستند که نورهای ثابت و یکنواختی از خود تولید می کنند مثل بعضی از نورهای ثابت (Permanent Light) و یا نورهای LED که فقط یک تابش نور ثابت دارند.
قابلیت کنترل و دستکاری منابع نور مصنوعی در محیط استودیویی بسیار زیاد است. (منبع عکس: Unsplash)
مشکلات نور مصنوعی
گر چه استفاده از نور مصنوعی امکان کنترل بیشتری بر محیط عکاسی و نورپردازی آن فراهم می کند ولی تنظیم یک صحنه عکاسی با استفاده از نورهای مصنوعی، نیاز به زمان بیشتر و بکارگیری لوازم و ابزارهای بیشتری خواهد داشت.
تهیه نور مصنوعی و قیمت لوازم و ابزارهای آن معمولا نیاز به صرف هزینه بیشتری دارد و در بسیاری موارد، گران قیمت تلقی می گردد. در بازار می توان انواع مختلفی از منابع نور مصنوعی را با قیمت های گوناگون و کیفیت های مختلف یافت.
هر چه برای نورپردازی های پیچیده تری برنامه ریزی شود، علاوه بر منبع نور (فلاش یا نورهای ثابت)، نیاز به لوازم دیگری همچون بیوتی دیش (Beauty dish)، سافت باکس(Soft box)، چتر(Umbrella)، اسنوت(Snoot)، استند(Light stand) و سایر تجهیزات جانبی نورپردازی نیز بیشتر خواهد بود.
بر اساس نحوه نورپردازی، ممکن است لازم باشد از چند منبع نور جداگانه استفاده شود تا زوایای مورد نظر سوژه به اندازه کافی روشن شده و تعادل مورد نظر در نور صحنه ایجاد گردد.
برای استفاده از ابزارهای تولید کننده نور مصنوعی، امکانات دیگری همچون باطری ، کابل های ارتباطی و نیز یک استودیوی مشخص یا فضای مناسب برای چیدن وسایل نورپردازی مورد نیاز خواهد بود.
لوازم مختلفی برای نورپردازی از طریق منابع نور مصنوعی در عکاسی بکار می رود. (منبع عکس: Unsplash)
انتخاب منبع نور
گاهی عکاسان با این سوال روبرو می شوند که هنگام عکاسی بهتر است از نور طبیعی استفاده کنند یا از منابع نور مصنوعی؟
انتخاب نوع نور مورد استفاده برای عکاسی به عوامل مختلفی بستگی دارد. همانطور که سلیقه عکاس و روش شخصی او بر این انتخاب موثر است، میزان هزینه و کیفیت نور مورد نیاز برای عکاسی نیز نقش دارند. همچنین نوع عکاسی، سبک مورد استفاده، صحنه مورد نظر و چندین عامل دیگر در انتخاب نوع منبع نور تاثیرگذار می باشد.
استفاده از نور مصنوعی به وقت بیشتر و داشتن تجربه و دانش بیشتری نیاز دارد.
دسترسی و استفاده از نور طبیعی سهل تر است. خصوصا در عکاسی مستند، عکاسی خیابانی و سایر انواع عکاسی که عکاس، زمان کافی برای تنظیم لوازم نورپردازی یا چیدن صحنه را ندارد، نور طبیعی می تواند بهترین انتخاب باشد.
برای نورپردازی در عکاسی تبلیغاتی، عکاسی مد، عکاسی طبیعت بی جان و مواردی از این دست، خصوصا وقتی بودجه و منابع کافی نیز موجود باشد، بهترین انتخاب، نور مصنوعی خواهد بود.
البته در بسیاری از موارد بطور همزمان از نور طبیعی و مصنوعی به همراه یکدیگر استفاده می شود. مثلا با استفاده از یک فلاش اکسترنال در هنگام عکاسی پرتره در فضای باز می توان برخی مناطق تاریک صحنه را پوشش داد.
انتخاب نوع نور مورد استفاده برای عکاسی به عوامل مختلفی بستگی دارد. (منبع عکس: Unsplash)
انواع نور بر اساس نحوه تابش
روشنایی سوژه و سایر عناصر صحنه در اثر برخورد نور به آنها و بازتابش آن به سمت چشم (و دوربین) ایجاد می گردد. بر همین اساس می توان نور را به دو دسته زیر تقسیم بندی نمود:
الف) نور مستقیم (Direct Light)
ب) نور غیرمستقیم (Indirect Light)
نوری که بدون واسطه و مستقیما از منبع نور به سوژه می تابد تحت عنوان نور مستقیم (Direct Light) نامیده می شود. در این حالت منبع نور بطور مستقیم از یکی از جهت ها در مقابل سوژه واقع شده است.
اما اگر نور پس از برخورد با یک یا چند واسطه، به سوژه برسد، به عنوان نور غیرمستقیم (Indirect Light) خوانده می شود. نور موجود در سایه، نور عبور یافته از داخل یک پنجره، نور بازتاب شده از یک سطح صیقلی یا نور کم رنگی که پس از عبور از یک ابر به زمین می تابد، مثالهایی از نور غیرمستقیم می باشد.
نور مستقیم بدون واسطه و مستقیما از منبع نور به سوژه می تابد.
انواع نور بر اساس نحوه انتشار
با توجه به اندازه سطح انتشار نور، نحوه برخورد نور به سوژه متفاوت می باشد. وقتیکه نور از یک سطح بزرگ منتشر شده و به سوژه می تابد، بین نواحی روشن و تاریک، کنتراست کمتری ایجاد می شود. هر چه نور از یک سطح کوچک تر به سوژه بتابد، نرمی آن کاهش خواهد یافت. بطور کلی می توانیم نورها را از نظر نحوه انتشار به دو گروه زیر دسته بندی نماییم:
الف) نور منتشر (Diffuse Light)
ب) نور نقطه ای (Spot light)
البته این تعاریف در بسیاری موارد نسبی هستند و بر اساس سوژه، صحنه عکاسی و فاصله منبع نور از سوژه می توانند متفاوت باشند.
نور منتشر (Diffuse Light) در اثر بازتاب نور از یک سطح بزرگ و یا عبور نور از یک لایه نیمه شفاف ایجاد می شود. در این حالت معمولا جهت تابش نور به خوبی مشخص نیست و یا اینکه اصلا مشخص نمی باشد. مثلا نور موجود در نواحی سایه و یا هنگامی که آسمان کاملا ابری است.
باید توجه نمود که هنگام کار با نور منتشر، ممکن است به دلیل کاهش کنتراست در سطح اجزای صحنه، عمق تصویر به شدت کاهش یابد و حالتی تخت به خود بگیرد. با این وجود، نورهای بازتابیده از سطوح می توانند بهترین نور محیطی را برای صحنه ایجاد نمایند. این سطوح می تواند شامل دیوار، سقف، پرده و یا رفلکتورهای بزرگ و یا پرتابل باشد.
ابر وسیع در آسمان مثل یک لایه نیمه شفاف عمل کرده و نور خورشید را به صورت نور منتشر و نرم تبدیل نموده است.
نور نقطه ای (Spot light) به نوری گفته می شود که از یک سطح محدود و معمولا بطور مستقیم از منبع نور ساطع می شود. کاهش سطح منبع نور موجب کاهش نرمی نور می شود به همین علت در بسیاری از موارد نور نقطه ای به صورت نور سخت جلوه می کند.
نوری که از یک سطح محدود و کوچک به سوژه می تابد به شکل یک نور نقطه ای عمل می کند. (منبع عکس: Unsplash)
انواع نور بر اساس شدت تابش
شدت نور (Intensity of Light) یکی از ویژگی های مهم نور است. گاهی به شدت نور، اصطلاح کمیت نور (Quantity of Light) نیز گفته می شود.
میزان دریافت نور توسط دوربین و نحوه نوردهی (Exposure) به شدت نور بستگی دارد. هر چه شدت نور بیشتر باشد، نور بیشتری وارد دوربین می گردد. برای ثبت یک عکس با کیفیت، لازم است که نور مورد نیاز به مقدار کافی توسط دوربین دریافت گردد.
هر چه شدت نور بیشتر باشد، نور بیشتری وارد دوربین شده و تصویر تشکیل شده روشن تر خواهد شد.
اگر شدت نور کم یا زیاد باشد، عموما لازم است که زمان نوردهی (Exposure Time) یا اندازه روزنه دیافراگم و یا میزان ISO تغییر کند.
در مواردی که شدت نور زیاد است و با تغییر عناصر مثلث نوردهی (سرعت شاتر، اندازه روزنه دیافراگم و ISO) به تنهایی قابل کنترل نمی باشد، می توان از تجهیزات دیگری همچون فیلترهای چگالی خنثی (ND) و یا پلاریزه استفاده کرد. همچنین برای کنترل شدت نور در مواردی می توان از تکنیک بازتاب نور از طریق سطوح یا با کمک بازتابنده ها (رفلکتور) ، تعدیل نور با استفاده از پخش کننده ها (دیفیوزر) و یا تغییر فاصله منبع نور از سوژه نیز استفاده نمود. با افزایش فاصله منبع نور از سوژه، شدت نور کاسته خواهد شد.
برای کنترل شدت نور از یک پخش کننده (دیفیوزر) استفاده شده است.
در نور کم اگر تنظیمات مناسب عناصر مثلث نوردهی امکان پذیر نبود، می توانید از منابع نور مصنوعی کمک بگیرید و نور مورد نیاز را تامین نمایید.
میزان شدت نور در صحنه عکاسی عموما از طریق یک نورسنج جداگانه و یا نورسنج داخلی دوربین (Camera Metering System) اندازه گیری می شود تا در هنگام ثبت عکس نوردهی مناسبی انجام پذیرد. تنظیمات نوردهی اصولا بر اساس مثلث نوردهی (Exposure Triangle) انجام می پذیرد.
برای مطالعه بیشتر در این خصوص می توانید به مقاله " اصول پایه نوردهی در عکاسی: بخش1- مثلث نوردهی " در همین وب سایت مراجعه نمایید.
با تغییر در اندازه عناصر مثلث نوردهی (سرعت شاتر، اندازه روزنه دیافراگم و ISO) می توان شدت نور دریافت شده را کنترل نمود.
انواع نور بر اساس رنگ
پرتوهای نور می توانند دارای رنگ های مختلفی باشند. به عنوان مثال رنگ نور (Color of Light) در یک لامپ فورسنت با یک لامپ رشته ای متفاوت می باشد.
ماهیت نور از امواج الکترومغناطیسی تشکیل شده است. با تغییر اندازه طول موج پرتوهای نور، رنگ نور نیز تغییر می کند. هر چه طول موج پرتوها کوتاه تر شود، رنگ نور به سمت آبی میل می کند و هرچه طول موج بلندتر باشد، رنگ نور به سمت سرخ تمایل پیدا می کند. اصطلاحا نورهای با طول موج بلندتر (مثل قرمز) دمای رنگی (Color Temperature) کمتری نسبت به نورهای با طول موج کوتاه تر (مثل آبی) دارند. دمای رنگی با واحد کلوین (K) نشان داده می شود. نورهای آبی اندازه کلوین بالاتر و نورهای قرمز دارای کلوین کمتر می باشد.
با توجه به منبع نور یا مسیرهایی که پرتوهای نور از آنها عبور می کنند و یا بازتاب می یابند، طول موج پرتوهای نور یا به عبارت دیگر کلوین دمای رنگی آنها متفاوت می باشد و بنابراین رنگ های متفاوتی نیز خواهند داشت.
مثلا نور شمع در محدوده 1000-2000K و نور آفتاب در هنگام ظهر در محدوده 6000-6500K می باشد.
نورهای با طول موج بلندتر (مثل قرمز) دمای رنگی کمتری نسبت به نورهای با طول موج کوتاه تر (مثل آبی) دارند.
پس در شرایط مختلف، رنگ نور می تواند متفاوت باشد. مثلا در یک تصویر، رنگ اجسام در ناحیه سایه مختصری آبی دیده شوند و یا در تصویری که در هنگام غروب آفتاب ثبت شده است، رنگ زرد و نارنجی بر تصویر غلبه داشته باشد.
رنگ نور در یک صحنه اساسا بر رنگ های کل صحنه اثر می گذارد. بطوریکه ممکن است نوری که به یک سوژه می تابد رنگ آن را تغییر دهد و حتی در مواردی به ایجاد یک رنگ نامطلوب منجر گردد که با رنگ واقعی سوژه متفاوت می باشد.
رنگ نور بر روی رنگ سوژه و سایر عناصر صحنه تاثیر می گذارد. (منبع عکس: Unsplash)
برای همین در هنگام عکاسی برای اینکه رنگ های موجود در عکس های شما بازنمایی دقیقی از رنگ های واقعی سوژه و سایر عناصر صحنه را نمایش دهند، لازم است سیستم ثبت رنگی تصویر در دوربین به شکل مناسبی تنظیم گردد. این سیستم به نام سیستم تنظیم تراز سفیدی (White Balance) نامیده می شود که از لحاظ تعریف عبارت است از تنظیم رنگ تصویر به گونه ای که طبیعی به نظر برسد بطوریکه رنگ سفید در تصویر، به صورت سفید واقعی دیده شود.
در هنگام ثبت عکس و یا حتی در هنگام پردازش تصویر در برنامه های ویرایش تصویر خصوصا وقتی عکس را با فورمت خام (RAW) ثبت کرده باشید، می توانید تغییرات رنگی ناشی از تابش نورهای رنگی را با کمک تنظیم تراز سفیدی به خوبی جبران نمایید.
البته برای درک بهتر این موضوع لازم است که ماهیت رنگ، ساختار سنسور دوربین و همچنین مفهوم تراز سفیدی (White Balance) بطور جداگانه ای مورد بحث قرار گیرد.
برای مطالعه بیشتر می توانید به مقاله "تراز سفیدی در عکاسی دیجیتال" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
با اصلاح تراز سفیدی، رنگ فلزات بکار رفته در گوشواره به رنگ نقره ای دیده می شود و بقیه رنگ ها هم متناسب با آن تغییر کرده اند.
انواع نور بر اساس کیفیت
کیفیت نور (Quality) یا میزان سختی نور (Hardness of Light) از ویژگی های نور است که عموما با اعداد اندازه گیری نمی شود و بر اساس نحوه انتشار نور و تاثیری که بر نرمی یا تیزی لبه سایه هایی که بوجود می آورد تعریف می گردد.
کیفیت نور بطور کلی به دو نوع طبقه بندی می شود:
الف) نور نرم (Soft Light)
ب) نور سخت (Hard Light)
نور نرم به نوری گفته می شود که لبه سایه هایی که توسط آن بوجود می آید به صورت نرم و تدریجی از ناحیه روشن جدا می شود بطوریکه در لبه سایه کنتراست کمی بوجود می آید.
نور سخت برخلاف نور نرم موجب سایه های شدید و کنتراست بالا در لبه سایه می شود. به عبارت دیگر، ناحیه سایه با لبه ای تند و به صورت تقریبا ناگهانی از ناحیه روشن جدا می شود. در نور سخت، بین نواحی روشن و سایه ها لبه های تیز ایجاد می شود و به همین علت سطوح به صورت خشن تر و برجسته تری مشاهده می گردد.
هر چیزی که با پرتوهای یک نور سخت روشن شود، با سایه ای تاریک و با لبه های واضح همراه خواهد بود.
برخلاف نور سخت، در نور نرم لبه سایه ها به صورت نرم و تدریجی از ناحیه روشن جدا می شود.
دو عامل بر روی نرمی نور تاثیر می گذارد. عامل اول اندازه منبع نور نسبت به سوژه است بطوریکه هر چه اندازه منبع نور نسبت به سوژه اندازه وسیع تر و بزرگتری داشته باشد، نوری که بر روی سوژه می تابد پراکنده تر و نرم تر خواهد بود. مثلا نور فلاش دوربین نور سخت ایجاد می کند ولی نور یک سافت باکس نور نرم تری می باشد.
عامل دوم فاصله منبع نور تا سوژه است. هر چه این فاصله دورتر باشد، نور سخت تر خواهد شد و هر چه این فاصله کم شود، نور نرم تری بدست می آید. خورشید یک منبع وسیع و بزرگ است ولی به دلیل دور بودن آن، به یک منبع نور سخت تبدیل شده است بطوریکه در وسط روز با آسمان بدون ابر، سایه های تیره و سختی ایجاد می نماید.
نمایی از پشت بام تیمچه امین الدوله در کاشان - نور آفتاب در نزدیکی ظهر به صورت یک نور سخت بر روی بام تابیده است.
برای نرم کردن نورهای سخت می توان از روش هایی استفاده کرد. مثلا از طریق بازتاب نور از یک سطح بزرگتر یا با استفاده از یک پخش کننده (دیفیوزر) می توان نور را نرم تر نمود. روزهای ابری که خورشید در پشت ابر است و نور آن پس از عبور از لایه ابرها به زمین می تابد، نمونه ای از نور نرم در فضای بیرون می باشد. در محیط استودیویی نیز برخی ابزارهای نورپردازی همچون سافت باکس (Soft box) ، چتر یا دیفیوزر برای ایجاد نور نرم بکار می روند.
در عکاسی پرتره، نور سخت به دلیل ایجاد لبه های تیز در نواحی سایه، تمایل دارد که بر نقص های پوست تاکید کند، ولی نور ملایم لکه ها را بهتر پنهان می سازد.
در عکاسی پرتره، نور نرم به دلیل تاثیری که بر روی پوست سوژه دارد بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. (منبع عکس: Unsplash)
عموما عکاسان نورهای نرم را به دلیل ایجاد ارتباط ملایم و تدریجی بین نواحی روشن و تاریک بیشتر ترجیح می دهند. با این وجود در برخی انواع عکاسی همچون عکاسی معماری که برجستگی سطوح و زوایای سوژه مورد تاکید می باشد، بیشتر از نورهای سخت تر استفاده می شود.
در برخی سوژه ها یا ایده های عکاسی ممکن است نور نرم مناسب تر باشد و در برخی دیگر نور سخت نتایج مطلوب تری ایجاد کند. بنابراین با توجه به کاربرد مورد نظر هر کدام از انواع نورها می توانند مناسب باشند.
نکته ای که لازم است به آن توجه شود اینکه اگر چه نور شدیدتر اغلب سایه های تیره تر و عمیق تری ایجاد می کند، ولی شدت یا قدرت منبع نور با نرمی یا سختی نور ارتباطی ندارد و با منابع نور مختلف که قدرت های متفاوتی دارند، ممکن است هر نوع نور نرم یا سختی ایجاد گردد.
در برخی سوژه ها یا ایده های عکاسی ممکن است از نور نرم یا سخت استفاده شود. (منبع عکس: Unsplash)
انواع نور بر اساس جهت و مسیر تابش
یکی از ویژگی های نور که در عکاسی مورد توجه می باشد، جهت (Direction) آن است.
با تغییر موقعیت منبع نور نسبت به سوژه، می توان جهت مسیر برخورد پرتوهای نور به سوژه را تغییر داد و از این طریق روشنایی و سایه های متفاوتی در صحنه ایجاد نمود. گاهی اوقات می توانید منبع نور را جابجا کنید و در مواقع دیگر لازم است که سوژه را از محل اولیه خود حرکت دهید تا بتوانید موقعیت نور را نسبت به سوژه تغییر دهید.
عکس یک رسانه دو بعدی است که با کمک تقابل بین مناطق روشن و تاریک می توان فضایی سه بعدی را به تصویر کشید. این مهارتی است که اصولا بخش زیادی از آن با توانایی کنترل نور و بکارگیری جهت مناسب برای تابش آن بدست می آید.
نمایی از یکی از حیاط های اندرونی خانه طباطبایی ها در کاشان
در محیط استودیو می توان منبع نور را جابجا نمود و شرایط نورپردازی را تغییر داد ولی در فضای بیرون که خورشید منبع اصلی نور می باشد، برای تغییر شرایط نورپردازی، امکان جابجایی منبع نور وجود ندارد ولی در عوض می توان محل سوژه را تغییر داد و یا اینکه منتظر زمان مناسبی از روز بود تا شرایط نوری مورد نظر فراهم گردد.
می توان نور را از لحاظ جهت تابش به چندین نوع دسته بندی نمود. شایع ترین انواع آن شامل موارد زیر می باشند:
الف) نور جلو (Front Light) یا نور تخت (Flat Light)
ب) نور پشتی (Backlight)
ج) نور جانبی (Sidelight)
د) نور از بالای سر (Overhead Ligt)
نور جلو (تخت)
وقتی که منبع نور بطور مستقیم در جلوی سوژه قرار گیرد، نور جلو (Front Light) یا نور تخت (Flat Light) نامیده می شود. اصطلاح نور تخت از این لحاظ بکار می رود که با استفاده از آن سایه ها در پشت سوژه پنهان می شوند و تصویری تخت و بدون عمق ایجاد می گردد.
در این حالت که سایه ای ندارید، هیچ جزئیاتی نیز پنهان نمی ماند و همه چیز روشن است. مثلا در عکاسی پرتره، با استفاده از یک نور جلو، سوژه شما به خوبی روشن می شود بطوریکه هیچ سایه ای در طول صورت او مشاهده نخواهد شد، یا در عکاسی منظره، وجود سایه ها به حداقل خود می رسند.
در این تصویر نور از ناحیه جلو به سوژه تابیده است. (منبع عکس: Unsplash)
نور پشتی
نور پشتی (Backlight) نوری است که از ناحیه پشت سوژه می آید. مثلا در هنگام ساعات طلایی (طلوع و غروب) که خورشید در نواحی پایین افق قرار می گیرد، اگر سوژه را در مقابل آن قرار دهید به عنوان نور پشتی عمل می کند و
به دلیل اینکه منبع نور مستقیما در مقابل دوربین قرار می گیرد و شدت نور در ناحیه آسمان نسبت به سطح زمین شدید می باشد کنتراست زیادی بین آنها ایجاد می گردد. همچنین با قرار دادن سوژه در جلوی یک پنجره، با وجود نور موجود در پشت سوژه، می توان یک تصویر ضد نور (Silhouette) ثبت نمود.
نور پنجره در مقابل دوربین و در پشت عناصر موجود در صحنه قرار گرفته است. (منبع عکس: Unsplash)
در محیط های استودیویی با قرار دادن یک نور پشتی می توان سوژه را از پس زمینه تصویر جدا کرد. برای همین گاهی به نور پشتی لفظ نور تشدیدکننده (Accent light) نیز گفته می شود.
نور پشتی در عکاسی پرتره برای ایجاد افکت های هاله ای (Hallo effect) و ایجاد نور حاشیه ای (Rim Light) در لبه های سوژه بکار می رود.
در عکاسی از اجسام شفاف و شیشه ای، نور پشت یکی از پرکاربردترین نورهای مورد استفاده می باشد. علاوه بر آن در برخی سوژه ها مثل برگ ها یا گل ها، با استفاده از نور پشت می توان جلوه های ویژه ای خلق نمود.
البته باید توجه داشت که بکارگیری نور پشت و قرار دادن دوربین در مقابل منبع نور ممکن است شما را در معرض برخی از اشکالات تصویری همچون شراره نوری (Flare) قرار دهد که لازم است با استفاده از ابزار و تکنیک های مناسب آنها را کنترل نمایید.
برای مطالعه بیشتر می توانید به مقاله " شراره نوری در عکاسی" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
با بکارگیری برخی تکنیک ها، از نور پشتی برای عکاسی از اجسام شیشه ای استفاده می شود.
نور جانبی
نوری که از جهت کناری به سوژه می تابد به عنوان نور جانبی (Sidelight) نامیده می شود.
در محیط طبیعی روز عموما وقتی خورشید در موقعیت پایینی در آسمان قرار دارد (هنگام طلوع و غروب) نور به صورت مایل به سطح اجسام برخورد می کند. این نور حالت ملایمی داشته و حس عمق را در تصویر تشدید می کند. در این حالت نور خورشید به صورت یک نور جانبی عمل می کند و جزئیات کوچک و بافت های ظریف ، به صورت برجسته دیده می شوند.
ارتفاع منبع نور نسبت به سوژه می تواند بر روی طول سایه های ایجاد شده تاثیر گذارد. هر چه منبع نور از محل قرارگیری دوربین دورتر و در سطح ارتفاع پایین تری باشد، سایه ها طولانی تر خواهند بود و حس یک فضای سه بعدی بیشتر ادراک می گردد.
نور پنجره (Window Light) که از پنجره وارد یک محیط داخلی می شود معمولا به صورت مایل تابیده می شود و شدت کمتری نسبت به نور مستقیم آفتاب دارد. نور پنجره می تواند به صورت نور جانبی بکار رود. چنین نوری با حالت ملایمی سوژه را روشن می سازد و با کمک آن می توان تصاویر رویایی و خیال پردازانه ای ثبت نمود.
نور پنجره از یک سمت صحنه عکاسی را روشن کرده است. (منبع عکس: Unsplash)
نور از بالای سر
در محیط بیرونی (Outdoor) وقتی که خورشید در حداکثر ارتفاع خود قرار می گیرد، نور بطور مستقیم از بالای سر سوژه به آن می تابد و سایه های شدید و سطوح خیلی روشنی بوجود می آورد. این نوع نور مستقیم از بالای سر (Direct Overhead) کنتراست های شدیدی در تصویر ایجاد می کند.
در محیط های استودیویی نیز به همین صورت است و اگر منبع نور در ارتفاعی بالاتر از سوژه قرار داده شود و نور مستقیما از بالا به آن بتابد، سایه روشن با تضاد شدیدی بر روی سوژه ایجاد خواهد شد.
برای مقابله با چنین تضاد شدید نوری می توان از روش های تعدیل و کنترل نور مثل استفاده از بازتابنده (Reflector) یا پخش کننده ها (Diffuser) استفاده نمود و تابش مستقیم نور را به شکل یک نوردهی غیرمستقیم تغییر داد.
کویر مرنجاب، منطقه ارغوانی – نور آفتاب در نزدیک ظهر از ناحیه بالای سر به سوژه تابیده است.
سایر تعاریف مورد استفاده در نورپردازی
در خصوص انواع نورهای مورد استفاده در عکاسی، تقسیم بندی ها و تعاریف بسیار دیگری نیز وجود دارد که بر اساس نحوه نورپردازی از سوژه مورد نظر ممکن است بکار روند.
در نورپردازی سوژه و خصوصا در عکاسی پرتره برای نشان دادن موقعیت منبع نور و چگونگی انجام چیدمان ابزارهای نورپردازی، تعاریف مختلفی بکار می رود.
تعاریفی همچون نور اصلی (Key Light)، نور پرکننده (Fill Light)، نور پس‌زمینه (Background Light)، نور مو (Hair Light)، نور کیکر (Kiker Light) و اصطلاحات دیگری که در نورپردازی مورد استفاده می باشند. با کمک این اصطلاحات می توان به شکلی ساده تر به توضیح و شرح روش های مختلف نورپردازی و تاثیر آنها بر روی سوژه و صحنه عکاسی پرداخت. معمولا به هنرجویان دوره های آموزش عکاسی در دروس مربوط به مبحث نورپردازی به ویژه نورپردازی استودیویی، این تعاریف به عنوان مبانی پایه نورپردازی آموزش داده می شود.
برای مطالعه بیشتر در این خصوص می توانید به مقاله "انواع منابع نور در عکاسی پرتره" در همین وب‌سایت مراجعه نمایید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1400/8/15
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_ Catherine Gaither (2019). How to Use These 11 Types of Lighting in Photography. Retrieve from https://photographycourse.net on Dec 17.
2_ Amin Hashem (2017). What Are The Different Types Of Light In Photography? Retrieve from https://ehabphotography.com on Oct 27.
3_ Chase Jarvis (2021). Photography Lighting for Beginners: 3 Lighting Essentials for Creating Incredible Images. Retrieve from www.creativelive.com on Sep 22.
4_ Jason D. Little (2020). 4 Basic Characteristics of Light Every Photographer Should Know. Retrieve from www.lightstalking.com on Jan 31.
5_ Suzi Pratt (2018). Natural Versus Artificial Light: Which Do You Prefer Working With? Retrieve from https://digital-photography-school.com on Dec 20.
6_ Master Class staff (2021). Photography 101: What Is Natural Light? Learn About Natural Light in Photography and 4 Tips for Using Natural Light in Your Photography. Retrieve from www.masterclass.com on Sep 29.
7_ Michael Walker-Toye (2017). Finding and Working with Available Light. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Dec 20.
8_ Jan Zeman (2016). Light in Photography? Light Is Photography. Retrieve from https://learn.zoner.com on Jun 20.
مقالات مرتبط:
- اصول پایه نوردهی در عکاسی: بخش1- مثلث نوردهی
- اصول پایه نوردهی در عکاسی: بخش 2 – سرعت شاتر
- اصول پایه نوردهی در عکاسی: بخش 3 – اندازه روزنه دیافراگم
- اصول پایه نوردهی در عکاسی: بخش 4 – حساسیت سنسور (ISO)
- تراز سفیدی در عکاسی دیجیتال
- انواع منابع نور در عکاسی پرتره
- شراره نوری در عکاسی