نور مهمترین عاملی است که بر اساس آن عمق، شکل و حس سوژه در یک تصویر به مخاطب منتقل می گردد. با کنترل و تنظیم نور، تونالیته های مختلف نوری در سطح کادر تصویر ثبت می گردد و از این طریق بیننده با مشاهده یک تصویر دو بعدی ، در ذهن خود حس سه بعدی دریافت می کند.
با توجه به شکل و بافت سطوح موجود بر روی یک جسم، وقتی امواج نوری به آن برخورد می کند ممکن است در جهات مختلف بازتاب یابد. بر همین اساس سطوح مختلف جسم با روشنایی های متفاوتی دیده می شود.
روشنایی ایجاد شده در اثر تابش نور بر روی سطوح مختلف جسم به چند نوع تقسیم بندی می شود:
1) درخشندگی آینه ای (Specular Highlight)
2) درخشندگی منتشر (Diffused Highlight)
3) نور بازتابی یا انعکاسی (Reflected Light)
4) سایه (Shadow)
5) سطوح تیره (Shaded Side )
1) درخشندگی آینه ای (Specular Highlight)
هنگامی که نور به سطحی صیقلی یک جسم برخورد می کند، سطح جسم شبیه به یک آینه عمل کرده و بیشتر پرتو های نور را در جهت خاصی منعکس می نماید. این موضوع منجر به ایجاد سطوح درخشنده و بسیار روشنی می شود که به آن درخشندگی آینه ای (Specular Highlight) می گویند.
به علت خاصیت آینه ای این سطوح، با نگاه به محل ناحیه درخشنده، می توان تقریبا مسیر نور را تعیین نمود. هر چه اندازه سطح منبع نور کوچکتر باشد و یا سطح جسم براق تر باشد، لبه ناحیه درخشنده تیز تر (Sharp) است. نورهایی که از منابع با سطح وسیع تر می تابند لبه های نرم تری در حد فاصل روشنایی و تاریکی ایجاد می کنند.
ایجاد درخشندگی آینه ای در اثر برخورد نور به سطح صیقلی
2) درخشندگی منتشر (Diffused Highlight)
هنگامی که نور به سطحی مات و غیر صیقلی یا غیر مسطح برخورد کند، سطح جسم روشن می شود و بافت، رنگ و اجزای آن به خوبی دیده می شود. به روشنایی ایجاد شده بر روی این سطوح، درخشندگی منتشر (Diffused Highlight) گفته می شود.
معمولا سطوحی که به این شکل روشن شده اند، تونالیته صحیح تری از رنگ سطوح را در هنگام نورپردازی به نمایش می گذارند. این موضوع در برخی ژانرهای عکاسی مثل عکاسی پرتره از اهمیت زیادی برخوردار است. در عکاسی پرتره بدست آوردن تونالیته مناسب و ثبت جزئیات پوست مورد توجه عکاسان می باشد.
درخشندگی منتشر در سطوح مات و غیر صیقلی
3) نور بازتابی یا انعکاسی (Reflected Light)
این نوع روشنایی هنگامی ایجاد می شود که امواج نورانی پس از اینکه از منبع نور ساطع شدند، قبل از برخورد با سوژه، ابتدا به یک جسم دیگر برخورد کرده و سپس پرتوهای بازتاب شده از سطح آن به سوژه اصلی برخورد می کند. به عبارتی پرتوهای نور به صورت غیر مستقیم و از مسیر دیگری غیر از مسیر منبع نور به سطح سوژه برخورد می نمایند. این نوع روشنایی ایجاد شده به نام روشنایی یا نور بازتابی (Reflected Light) نامیده می شود.
ایجاد چنین روشنایی را می توان به عنوان مثال در هنگام استفاده از یک بازتابنده (رفلکتور) که نور را منعکس می نماید مشاهده نمود و یا مثلا نور بازتابی از سطح یک دیوار یا یک میز که می تواند چنین نوری ایجاد نماید.
بازتاب غیرمستقیم نور فلاش از سطح سقف
روشنایی بازتابی به شدت درخشندگی آینه مانند(Specular Highlight) نیست. گاهی نور بازتابی، رنگ جسمی را که از سطح آن به سوژه منعکس می شود را به خود می گیرد و بر روی سطح سوژه تاثیر رنگی بر جای می گذارد.
همچنین هر چه سطح بازتابنده صیقلی تر و براق تر باشد، میزان بازتابش نور از سطح آن بیشتر می شود و در نتیجه سطح سوزه نیز بیشتر روشن می گردد.
به همین علت در هنگام استفاده از نورهای بازتابی لازم است به رنگ و قدرت انعکاس سطوحی که برای این کار انتخاب می شوند دقت کافی نمود تا نتایج مطلوب تری بدست آید.
ایجاد نور بازتابی بر روی چهره سوژه با استفاده از یک بازتابنده
4) سایه (Shadow)
وقتی نور به جسمی برخورد می کند، امواج نورانی مستقیما به ناحیه پشت جسم نمی رسند، بنابراین ناحیه ای تاریک در پشت یا اطراف جسم ایجاد شود که به آن سایه(Shadow) گفته می شود.
سایه، موقعیت جسم را نسبت به محیط اطرافش مشخص می کند. شکل و موقعیت سایه علاوه بر اینکه از شکل سوژه تاثیر می گیرد، بلکه از بافت و شکل محیط اطراف سوژه نیز تاثیر می پذیرد. مثلا سایه ای که بر روی چمن می افتد، شکل و بافت چمن را به خود می گیرد. اگر در پشت سوژه یک سطح صاف مثل یک دیوار باشد، شکل سایه ، خطوط اطراف سوژه را نمایش می دهد و به شکل ترکیب کلی سوژه دیده می شود.
سایه در عکاسی، خصوصا در عکاسی پرتره قابلیت های زیادی ایجاد می کند و با کمک آن می توان افکت های تصویری خلاقانه ای ایجاد نمود.
ایجاد سایه بر روی دیوار که در پسزمینه سوژه قرار گرفته است
5) سطوح تیره (Shaded Side )
هنگام تابش نور به یک جسم، قسمتهایی از جسم روشن می شود و به قسمتهایی از آن نور نمی رسد. به این نواحی که از منبع نورانی، نوری دریافت نمی کنند سطح تیره (Shaded Side) گفته می شود.
وقتی نور از یک سمت به سوژه برخورد کند، سطح تیره (Shaded Side) دقیقا در سمت دیگر سوژه (سمت متضاد آن) ایجاد می شود.
لازم است دقت شود که تعریف سطح تیره (Shaded Side) با تعریف سایه (Shadow) اشتباه نگردد. سایه به علت مانع شدن سوژه از رسیدن نور به ناحیه پشت یا پسزمینه سوژه ایجاد می شود، ولی سطح تیره شامل قسمتی از سوژه است که نور مستقیم به آن نمی رسد.
معمولا لکه ها و چین و چروک صورت در لبه مرز بین درخشندگی منتشر و سطح تیره (Shaded Side) برجسته تر دیده می شوند.
برای اینکه سطوح منحنی و کروی در تصویر به صورت منحنی دیده شوند معمولا لازم است آنها را طوری نورپردازی نمود که روشنایی ایجاد شده بر روی آنها از یک طیف کم نور تا نواحی پرنور را شامل شود. به عبارت دیگر نواحی روشن شده بر روی جسم کروی، از نواحی پرنور (درخشندگی آینه مانند) تا نواحی با نور کمتر (درخشندگی منتشر) و نواحی با نور کم (سطوح تیره یا Shaded Side) تشکیل گردد.
به همین علت اگر در یک تصویر مشاهده کردید که جسمی کروی به صورت تخت دیده می شود، حتما یکی از سطوح طیف فوق الذکر را نداشته است. در این مواقع برای اصلاح آن می توان زاویه منبع نور یا دوربین را تغییر داد و یا از منابع نوری بیشتر یا متفاوتی استفاده نمود.
انواع سطوح روشنایی در اثر تابش نور بر سطح یک جسم کروی
نور نرم و نور سخت (Soft & Hard Light)
وقتی نور از یک منبع نورانی به سوژه برخورد می کند، سطح سوژه در قسمت هایی روشن می شود و در مناطقی نیز سایه بوجود می آید. هر چه کنتراست ایجاد شده در نواحی برجسته و در لبه سایه ها بیشتر باشد به نور تابیده شده نور سخت (Hard) گفته می شود و هرچه لبه ها و برجستگی ها دارای کنتراست کمتری باشند، به نور تابیده شده، نور نرم (Soft) می گویند.
هر چه منبع نور بزرگتر باشد، در زاویه بزرگتری نور خود را به سمت سوژه ساطع می کند و سایه های ایجاد شده نرم تر خواهند بود و هر چه منبع نور کوچکتر و باریک تر باشد لبه سایه ها تیزتر تشکیل می شوند.
نمونه ای از عکاسی پرتره با استفاده از نور نرم (تصویر راست) و نور سخت (تصویر چپ)
در نور های سخت (Hard) جزئیات بافت و پستی بلندی های سطح پوست برجسته تر دیده می شوند. در نور سخت احتمال بازتاب مستقیم نور از سطح پوست سوژه بیشتر از نور نرم است.
نوری که مستقیما از منبع تولید کننده نور ساطع می گردد معمولا سخت است. از روش های دستیابی به نور نرم این است که نور ابتدا به یک سطح ثانوی برخورد کرده و بازتابش آن بطور غیرمستقیم به سوژه برسد. این روشی است که توسط ابزار های بازتابنده یا رفلکتور (Reflector) بکار می رود.
روش دیگر برای ایجاد نور نرم این است که ابتدا نور از میان یک سطح پرده مانند از جنس پارچه یا مواد نیمه شفاف عبور کند و سپس به سوژه بتابد. در این حالت نور خروجی نرم تر از نور اولیه خواهد بود. این مکانیسم در محفظه نور نرم (Soft box) و در ابزار های پخش کننده یا دیفیوزر (Diffuser) مورد استفاده قرار می گیرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1398/3/4
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_Jane Conner ziser (2017).The Importance of Light: Classic Portrait Lighting Patterns. Retrieve from www.breathingcolor.com on Oct 9.
2_Cambridge in colour (2017).Intro to Portrait Lighting. Retrieve from www.cambridgeincolour.com on Jul 8.
3_Photokonnexion(2017). Definition: Key light. Retrieve from www.photokonnexion.com on Jul 8.
4_Jane Conner ziser (2017).The Importance of Light: The Five Lights of Nature. Retrieve from www.breathingcolor.com on Oct 9.
5_David Johnson (2017). Catch lights – What are they and why are they important in Portrait Photography? Retrieve from https://digital-photography-school.com on Oct 10.
6_Syl Arena (2012). Lighting for Digital Photography: The Five Characteristics of Light. Retrieve from http://www.peachpit.com on Oct 10.
مقالات مرتبط:
- انواع مختلف نور در عکاسی
- انواع منابع نور در عکاسی پرتره
- موقعیت دوربین و منابع نور در عکاسی پرتره
- برق چشم در عکاسی پرتره