در سال 1851 میلادی توسط مجسمه سازی انگلیسی به نام فردریک اسکات آرچر (Frederick Scott Archer) روش صفحه تر کولودیون (Collodion wet plate process) ابداع گردید. وی کشف کرد که ماده چسبناکی به نام کولودیون می تواند به عنوان یک چسب مایه خوب عمل کند. وی مقداری کلودیون را به همراه ماده شیمیایی حاوی کلرید نقره بر روی سطح یک قطعه شیشه می ریخت و همچنان که سطح شیشه نمناک بود در داخل دوربین نوردهی می کرد. اگر قبل از نوردهی، کولودیون خشک می شد دیگر عمل نمی کرد. به این ترتیب اولین نگاتیو کولودیون به نام فرایند صفحه تر (Wet plate process) شناخته شد. نسبت به روشهای قبلی در این روش نگاتیوهای با وضوح بیشتر و با کیفیت بالاتری ایجاد شد که نسبت به فرایند های کالوتیپ یا آلبومین بر شیشه، حساسیت بسیار بیشتری به نور داشت.
یک نمونه نگاتیو کولودیون و یک عکس که به روش کولودیون گرفته شده است.
به علت اینکه در هنگام عکس برداری، فرایند ایجاد صفحه تر در پشت استودیو انجام می پذیرفت، امکان استفاده از آن در خارج از استودیو مشکل به نظر می رسید. با این وجود چنان جاذبه ای در ثبت مناظر و سرزمین های ناشناخته در بین افراد ایجاد شده بود که منجر شد عکاسان تجهیزات کامل عکاسخانه خود را در چادر هایی به همراه خود به مناطق مختلف ببرند. تاریکخانه های تاشو ایجاد شدند. به علت نیاز به آب جهت عکاسی به این روش، اغلب در کنار برکه ها یا مناطق دارای آب اقدام به عکاسی می کردند و معمولا عکاس مجبور بود در هنگام عکاسی در زیر نوعی پارچه مخفی بماند تا بتواند به صفحه کلودیون داخل دوربین نوردهی کند.
استفاده از پارچه در هنگام عکاسی (تصویر راست) و نمونه یک تاریکخانه در داخل چادر (تصویر چپ)
کاربرد استفاده از کلودیون روز به روز بیشتر می شد. بطوریکه در عکاسی از روند ساختن ساختمان ها ، کارخانه ها و یا حتی در صحنه های جنگی نیز بکار گرفته شد. عکس های مستند راجر فنتون (Roger Fenton) از جنگ کریمه (Crimean War 1853-1856) و عکس های فرانسیس فریث (Francis Frith) از مناظر مصر و سوریه از مشهورترین آنهاست.
یکی از عکس های مستند راجر فنتون از جنگ کریمه (1856-1853)
مجسمه ابوالهول و اهرام مصر، عکاس: فرانسیس فریث
اگرچه کولودیون به عنوان یک فرایند نگاتیو/پوزیتیو در نظر گرفته می شد، ولی در طی سالهای اوج استفاده از کلودیون، روش دیگری برای ثبت تصاویر رایج گشت. به این صورت که یک نگاتیو کولودیون کم نور خورده بدون اینکه ظاهر شود، بر روی یک قطعه پارچه مخمل مشکی قرار می گرفت و تصویر مستقیم مثبتی را شکل می داد. به این نوع عکس ها اصطلاح آمبروتیپ (Ambrotype) به معنی جاودانگی اتلاق شد. عموما از این روش در سالهای 1855 تا 1857 میلادی در عکاسی پرتره استفاده می شد. به علت شباهت ظاهری با داگروتیپ، به غلط به آنها داگروتیپ شیشه ای هم می گفتند.
دو نمونه از عکس های آمبروتیپ مربوط به قرن نوزدهم میلادی
یک عکاس آمریکایی به نام همیلتون اسمیت (Hamilton Lanphere Smith) نوعی از آمبروتیپ را به ثبت رساند که به جای شیشه از فلز رنگ شده سیاه استفاده می شد. به آنها تین تیپ (Tintype) یا فروتیپ (Ferrotype) می گفتند. تهیه این نوع عکس ها بسیار ارزان تر تمام می شد و باعث شد پرتره وارد خانه های کارگری نیز بشود. تین تیپ ها از اواخر دهه 1860 میلادی از آمریکا به بریتانیا و اروپا رسید.
یک نمونه عکس پرتره تین تیپ
همزمان با همین سالها دوربین هایی تولید شد که دارای لنزهای دوبل بودند و می توانستند دو تصویر پهلو به پهلو بر روی یک صفحه کولودیون نوردهی کنند و شبیه به دید دو چشمی، تصویری معادل دید چشم انسان از یک صحنه ارائه دهند. به عبارتی این دوربین ها عکس های سه بعدی ایجاد می کردند.
روش تماشای عکس ها به این شکل بود که آنها را درون دستگاه تماشای عکس قرار می دادند بطوریکه چشم چپ تصویر گرفته شده از لنز چپ را می دید و چشم راست عکس راست را و به این ترتیب عکس به صورت سه بعدی دیده می شد.
با استفاده از نگاتیوهای جفت (استریو) کولودیون امکان چاپ چندین عکس سه بعدی بر کاغذ و یا شیشه های اندود شده با آلبومین فراهم گردید که بطور وسیع به مردم فروخته می شد.
یک نمونه عکس سه بعدی و دوربین عکاسی با لنزهای دوبل (تصویر راست) و دستگاه تماشای عکس های سه بعدی (تصویر چپ)
در سال 1838 میلادی سر چارلز ویتستون (Sir Charles Wheatstone) دانشمند و مخترع انگلیسی، نوعی استریوسکوپ (Stereoscope) را که می توانست نمای سه بعدی ایجاد کند برای اولین بار ثبت نمود.
سر دیوید بروستر (Sir David Brewster) دانشمندی انگلیسی بود که به آموختن تجربیات تالبوت در خصوص عکاسی پرداخت. وی به اختراع استریوسکوپ ویتستون علاقه خاصی داشت و بالاخره در سال 1849 دوربین استریوسکوپیک را طراحی و اختراع نمود. این دوربین دارای دو لنز بود که به شکل دوتایی عکس های استریوسکوپیک را به شکل سه بعدی نمایش می داد. در سال 1851 این روش مورد توجه ملکه ویکتوریا در انگلستان قرار گرفت و همین امر موجب ساخت و فروش تعداد زیادی از این دستگاه ها در مدت کوتاهی شد. متن علمی بروستر در خصوص استریوسکوپ و ساخت دوربین های آن بعدا در سال 1854 منتشر شد.
اولیور وندل هولمز (Oliver Wendell Holmes) در سال 1861 بر اساس استریوسکوپ بروستر، نوعی استریوسکوپ ساده ،دستی و ارزان قیمت ساخت که استفاده از آن بسیار راحت تر بود. رونق عکس های سه بعدی در سالهای 1860 و 1870 میلادی به اوج خود رسید. امروزه هنوز هم شرکت هایی هستند که این نوع استریوسکوپ هولمز را بطور محدود تولید می نمایند.
نمونه ای از استریوسکوپ بروستر (چپ) و استریوسکوپ هولمز (راست)
در سال 1854 میلادی عکاس فرانسوی به نام آدولف دیسدری (Andre-Adolphe-Eugene Disderi) دوربینی ساخت که دارای چهار لنز بود و عکس هایی به اندازه کارت ویزیت ارائه می داد. در این دوربین ها دریچه لنزها با هم و یا جداگانه باز می شدند بنابراین امکان ثبت حالت های مختلف از مدل وجود داشت.
در سال 1860 عکاسی کارت ویزیت (Calling card) از پاریس به لندن و نیویورک سرایت کرد و به سرعت با جایگزینی به جای عکس های داگروتیپ، مد روز گردید. روزنامه ها آن را کارت شیدایی یا کاردومنیا (cardomania) نامیدند. این نوع عکاسی تاثیر زیادی بر عکاسی حرفه ای داشت و موجب شد استودیوهای عکاسی زیادی در آمریکا و اروپا دایر گردند. با این وجود در سالهای دهه 1870 میلادی کارت های ویزیت از مد افتادند.
عکس های کارت ویزیت با دوربین عکاسی چهار لنزی دیسدری
در اواخر دهه 1870 میلادی عکس های بزرگتر رومیزی یا کابینت (Cabinet) رایج شد. اغلب برای عکاسی از ستارگان تئاتر و بعدها در عکس های پرتره خانوادگی زیاد بکار می رفت. استودیوهای سطح بالا که امکان ایجاد صحنه های متنوع و گران قیمتی را داشتند ایجاد شد و تجارت عکس های گران قیمت رونق گرفت.
یک نمونه از عکس های رومیزی در دهه 1870 میلادی
عکاسی فرانسوی به نام نادار (Nadar) با نام اصلی (Gaspard Félix Tournachon) یکی از عکاسان تاثیرگذار در قرن نوزدهم بود. پرتره های او از شخصیت های مشهور هم عصر خودش بسیار شاخص می باشد. او فردی فعال و پر انرژی بود و همواره دست به تجربیات جدید می زد.
نادار برای اولین بار در سال 1858 از فراز آسمان پاریس و از داخل بالن به عکاسی پرداخت. عکس وی یک پوزتیو کلودیونی بود که با سختی زیاد تهیه شد زیرا گازی که از بالن خارج می شد، محلول حساس کننده را آلوده می کرد. وی به علم هوانوردی شدیدا علاقه مند شد. او در آن زمان یکي از بزرگترین بالن های دنیا را ساخت و آن را غول (Le Géant) نامگذاری کرد. در یکی از پروازهایش با غول، نزدیک بود جان خود و همراهانش را از دست بدهد.
بعد از وی افراد دیگری نیز به عکاسی از فراز آسمان پرداختند. جیمز والس بلک (James Wallace Black) عکاس امریکایی در سال 1860 توانست عکس های بهتری از بالای آسمان بگیرد. نادار در سال 1868 با یک دوربین چند لنزی با بالن پرواز کرد و یکی از بهترین عکس های شهر پاریس را از زاویه بالا ثبت نمود.
تصویر نادار در داخل سبد بالن که در استودیو خودش گرفته است و عکسی از شهر پاریس که نادار از داخل یک بالن ثبت نموده است (در سال 1868)
می توانید ادامه تاریخچه عکاسی را در "بخش سوم تاریخ مختصر عکاسی" در وب سایت تک لنز در قسمت مقالات آموزش عکاسی مطالعه نمایید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تنظیم: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1398/7/28
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_Naomi Rosenblum at al (2017). History of photography. Retrieve from www.britannica.com on Aug 12.
2_Michael John Langford (1997). The Story of Photography from its beginnings to the present day, 2th ed. Focal Press, England.
(ترجمه فارسی: داستان عکاسی، رضا نبوی، نشر افکار، 1389)
3_Mary Bellis (2017). History of Photography and the Camera. Retrieve from www.thoughtco.com on Aug 14.
4_Liz Masoner (2017). A Brief History of Photography and the Camera. Retrieve from www.thespruce.com on Aug 15.
5_Haunty (2016). Leonardo da Vinci's Camera Obscura. Retrieve from https://owlcation.com on Aug 12.
6_Ernest Purdum (2006). Shutters - History and Use. Retrieve from www.largeformatphotography.info on Aug 12.
مقالات مرتبط:
تاریخ مختصر عکاسی (قبل از عصر دیجیتال)- بخش اول: آغاز تا سال 1850 میلادی
تاریخ مختصر عکاسی (قبل از عصر دیجیتال)- بخش سوم: از 1871 تا دهه 1900 میلادی
تاریخ مختصر عکاسی (قبل از عصر دیجیتال)- بخش چهارم: تکامل عکس های رنگی
تاریخ مختصر عکاسی (قبل از عصر دیجیتال)- بخش پنجم: پیشرفت های فناوری در قرن بیستم